دیەکەێ ئیمە باخ داشت / ئەلی‌ئەکبەر ئەلیزادە
هه‌ر شه‌وه‌کیان داڵگم زۊ هه‌ڵسا تا چای دورس بکه‌ید. ئاخه تا ئاگر کردەو و ئاو کوڵان فره وه‌خت گرت. هه‌نایگ خوه‌ی هه‌ڵسا لەناو جییه‌گه‌م ده‌س نا منیشه‌و چڕییه‌م تا هه‌ڵسم. هه‌مۊشه یه وه‌ت: “خه‌یر به‌شکه‌ران” شه‌وه‌کیان زۊ که‌فێدن وه ڕێیا. هه‌رکه‌س دێر هه‌ڵسێدن، بێبه‌ش مینێدن.
داڵگم زانس من خه‌وم شرینه. ئه‌گه‌ر نه‌ڵسنێده‌م تا نان نیمه‌ڕوو خه‌فم. دی کارێ وەپیم کردۊدن ک شه‌وه‌کیان، وهزۊ هه‌ڵسان خێ گرتۊم.
وه‌رەسوو پایزییگ بۊ. داڵگم هه‌ڵسا چێ ئه‌و ده‌یشت. منیش هه‌ڵسام لەشوونێ چێم. ئه‌ۊ سه‌ر کیشا له ناو هه‌وش. چه‌وێگ وەناو په‌چیه‌ی په‌سه‌گانا خڕ دا. من وەچه‌و خاوالی له‌پسا ده‌مه‌کاو‌کی گرتم. وژار خوه‌م دام. سه‌ر کردم ئه‌وبان. چه‌و‌ێ گل دام. له‌ی که‌ش وه‌و که‌ش ئاسمان هساره ویتوات کرد. که‌ڵه‌شێره‌گه‌ی خومان له‌پسا قۊلان. یانێ من یه‌کم ده‌نگ که‌ڶه‌شێره‌گه‌ی خوەمان شنه‌فتم. ئێجار که‌ڶه‌شێره‌گه‌ی ماڵ مه‌موو به‌خشه. هه‌ر ئێجووره نزیک سفێدەی سوو گشت که‌ڶه‌شێره‌گان ئاوای گه‌یوەنووه تا ده‌م شه‌وه‌کی، چڕایچڕ قۊلانن.
من بایه‌س گورجه‌و بۊیاتام تا بچیاتام ئڕا مه‌دره‌سه. ئاوایمان له شار دۊر بۊ. بانتر له یه‌ی سائه‌ت تا مه‌دره‌سه، پیاده‌ڕه‌وی داشت. هه‌ر شه‌وه‌کیانێ ک دێر هه‌ڵسایمن، بایه‌س لەجی ڕێکردن ده‌و بکردایمن. هه‌نایگ دێر ڕه‌سیمن ئاغای مدیر نووامان گرت و وه‌ت: خه‌رکوڕی! چرا دیر ئامه‌دی؟
مناڵ مه‌دره‌سه‌یل ڕێوار هه‌ر شه‌وه‌کیان شار بۊن.
ڕێ ئیمه وە کنار باخه‌یل ئاوایا بۊ. دیەکەی ئیمه باخ فره داشت. باخ چنار که‌یخودا، ک دار چنار فره داشت. باخ مه‌موو به‌خشه، باخ خاڵوو مرای.
ئیمه له باخ که‌یخودا، فره به‌دمان هات. چۊن هه‌رچێ شه‌ڵت بۊ له ئه‌وره هاوردن تا وەپێ بکوشنه‌مان وه‌ختێ له ئاوای خومان ده‌رس خوه‌نیمن.
باخ خاڵوو مرای فره گه‌ورا بۊ. گشت جوور دار لەناوێ بۊ. ئه‌نار، بایه‌م، ئه‌نجیر، به‌ی، سێف، گرده‌کان، زه‌ردەلۊ، شه‌فتالۊ، مه‌یو، تۊ. ئێجار خاڵوو مرای چه‌ن ڕز دار وه‌ناو، ڤێ و جی جییش تۊڕگ وەده‌ور باخه‌گه‌وه کاڵۊدن.
خاڵو مرای له باخداری سه‌ڕژدەی خاسێگ داشت. خوه‌ی وه‌ت: ئێ داره‌یل ده‌ور باخه، نیه‌یلن وا داره میوه‌گان بشکنێدن یا گو‌ڵ و به‌رێیان بڕزنێدن. زمسانان، کارگه‌ر گرت تا که‌رت وەکه‌رت خاک ناو باخه‌گه هه‌ڵده‌ن. کووت بکه‌ن له پای داره‌گان. شاخه‌یل وشکبۊ بووڕن. یه کار هه‌ر ساڵ خاڵوو مرای له باخداری بۊ.
ئیمه هه له ماڵا ک ئڕا مه‌دره‌سه داجمیایمن وه پای داره‌گانا چیمن. باخ چنار که‌یخودا، باخ مه‌موو به‌خشه و باخ خاڵوو مرای تا ئاخر زه‌ۊ‌ه‌یل ئاوای خومان ئه‌ولمانا بۊن. هه‌ر جوور باڵنده وه‌تایدن لەناو باخه‌یل ئاوای ئاواز خوه‌نین. گه‌ل گه‌ل مه‌لۊچگ وه جیکجاک ناو باخه‌گان ناۊن ئه‌و یه‌ک. سه‌یره، بڵبڵ، وه‌ناوکه، گاکه‌وتر، جقه، قڵاوازه‌ک هه‌رکام وەگه‌ل یا وەته‌نیا، مێوان دارێگ بۊن. هاجی له‌قله‌قه‌یلیش داره‌یل فره به‌رز باخ داوڕۊن. قیژقیڕه‌که‌یلیش له کنار چیمنێ نزیک باخ چینگه کردن.
هه‌نایگ خاڵوو مرای ئیمه مناڵ مه‌دره‌سه‌یل دی، ده‌س کیشا وەمل سه‌رمانا و ماچمان کرد. ئێجار وه‌ت: ئیوه ده‌رس بخوه‌نن تا بۊن وه کاره‌یگ ئڕا خوەدان.
“تۊلاو” هاوکڶاسمان ک قوڕاتی و ده‌مه‌وه‌ر بۊ وه‌ت: دینه، خاڵوو، چه‌نێگ مێهرەبانه. ئاخه، تۊلاو خوه‌ی چیشت وەناو دڵسزیان له زاتێ نه‌ۊ و نه‌زانس.
هه‌نایگ باخ هات وه به‌ر، خاڵوو له که‌س قه‌یخه نه‌کرد و وه‌ت: له هه‌ر میوه‌یگ توواین بخوه‌ن ئه‌مانێگ هووشێار بوون په‌لپوو داره‌گان نه‌شکنین.
وه‌هاران ک تۊ ڕه‌سی، تۊلاو تا وه‌تیدن کش و کشمش، دا وەگژ دارێگا چێ ئه‌وبان و ته‌کانه‌ی. ئیمه‌یش وه یه‌ی ده‌س کتاوه‌گان گرتیمن وه ئه‌و ده‌سمان له پای دار لەناو گیاگان تۊ هه‌ڵچانیم و بێ یەگ بشووریمنه‌ی خواردیمنه‌ی. میوه‌ی هه‌ر وه‌رزێ ک ڕه‌سی یه کارمان بۊ.
زوورم مه‌ردم ئاوای چێن به‌ش خوه‌یان میوه چنینه‌و هاوردن. باوگم وه‌ت: “کلای مرای، به‌هه‌یشت وەزینی ئڕا خوه‌ی سه‌نێیە”. منیش نه‌زانسم چووه ئۊشێ. وه‌تم باوگه تو ئڕا به‌هه‌یشت ئڕا خوه‌د نیه‌سینیدن. باوگم خه‌نس و وه‌ت: یه وه قسمەته ڕووڵه.
هه لیمان ئاگا نه‌ۊ، ساڵ و مانگ چۊ چوودن تا یەگ جه‌نگ هات وەپێیا.
ئه‌و ساڶه ک پاودان جه‌نگ نریا، چه‌ن ده‌سه له ئه‌رته‌ش عراق پای داره‌گان خاڵوو مرای کردن وه جیگای خوه‌یان. ئیمه فره ڕخمان. چێ. وه‌تیمن خاڵو هه‌مره جوور هه‌مۊشه، هه‌ر شه‌وه‌کیان چوودن ئڕا ناو باخ. له‌وره یا گرنه‌ی یا کوشنه‌ی. هاتێ باخه‌گه‌ی خراو بکه‌ن.
خاڵو هه‌ر وەئه‌و ڕێیا ک ئیمه، چیمن ئڕا مه‌دره‌سه، چێ ئڕا ناو باخ پڕ له دژمن. هڵایه سائه‌تێ وەپێ چێ تا خاڵوو هاته‌و. مه‌ردم ده‌ورێ گرتن. چۊ بۊ ده‌نگ لەلید نه‌کردن؟ چووه وه‌تن وەپید؟ خاڵوو ده‌سێ دا وه ژێر کڵاو و ده‌سماڶه‌گه‌یا و وه‌ت: سییەدریژ چڵچاخێ لەناوێیان ک دو قوبه له بان شانێ بۊ، قه‌یرێگ…
وه ئەره‌وییه‌و پرسیار کرد. منیش هه یه لەلێ ها وەهۊرم ک وه‌ت: وین ته‌هران؟ منیش نه‌زانسم چوه ئۊشێ. تگ ده‌س دڕا کرد وەره‌وپیم و وه‌ت: ڕو! دی هه‌ڵگه‌ردیامه‌و.
هه‌ر ئه‌و ڕووژه تا نان نیمه‌ڕوو نه‌کیشا، ئه‌رته‌ش ئراق شکیا. ئه‌و ئێ ڕووژ له لا خوارمانه‌و ئراقییه‌یل جییه‌و گرتن. ئه‌و ڕووژه گشت دان وەده‌م گوله‌ی تووپ و خومپاره‌وه. نزیک نان نیمه‌ڕوو خاڵوو مرای جوور هه‌مۊشه ناته‌و. ئیمه ک لەناو دیه‌که بۊمن کوترێ وسا له دڵمان. نه‌که‌ی خاڵوو کوشیاۊدن.
هه‌نایگ وه هه‌ڵه‌داوان چیمن خاڵوو کفتۊدن. خۊنێ تا پای دار ئه‌نارێگ خاک خۊسانۊدن. مه‌موو به‌خشه له‌شێ ده‌م ئه‌وبان کرد و وه‌ت: مردێیه. ته‌رکه‌ش داس له گوو مه‌مگ چه‌پێ. قه‌ڵبێ گرتێیە. ئیمه‌یش گیشتمان قه‌ڵبمان گرت. داڵگم گیرس. ئیمه‌یش گیرسیمن. تۊلاویش گیرس.
مه‌ردم ئاوای خاڵوو مرای خاک کردن. ئاوای و باخه‌گانه‌نێ بۊن وه جییه‌جه‌نگه‌ی دو سه‌ر. ڕووژ نه‌ۊ دارێ ئاگر نه‌گرێ یا ته‌رکش لێیان زه‌خمی نه‌که‌یدن. دی خاڵوو مرای نه‌ۊ تا بۊشێ هووشیار داره‌گان بوون.
تا چه‌ن ساڵ گشت مه‌ردم ئاوای ئیمه، ده‌رکه‌فته‌ی دۊ قورنگه‌یل قه‌ریب بۊن. هه‌نایگ هاتیمنه‌و باخه‌گان دی ئه‌و باخه‌یله جارانه نه‌ۊن. زوورم ته‌رکش شکانۊدان. فره لێیان کرمژن بۊن. تاکواکێ ک لێیان ئازا بۊ له بێئاوی سییه‌وه بۊن. نه ئه‌نار مه‌ن نه سێف و نه هۊچ میوه‌ی تره‌ک. ئیمه دی نه‌چیمن وەناو باخ خاڶوو. دی هۊچ بالنه‌یگیش بێجله سییەقاژ له ده‌ور باخ په‌ڕ نێیا.
ئه‌و ئێ ساڵ کوڕه‌ی خاڵوو مرای، ڕپڕیشێ سزیای داره‌گان وه لوودر له بیخ دراورد. گاوه‌سنێ دا له شوون باخ و زه‌ۊه‌گه فره‌ت و له ئاوای بار کرد. مه‌موو به‌خشه ک سنساڵ گرتۊدنه‌ی، یه ڕه‌سی وەگووشێ. ته‌وه‌ن برده‌ێ. دا لەناو له‌په‌و و هه کوومڕ کیشا و وه‌ت: ئاخ کلای مرای! تو چیدن و نۊر و بره‌که‌ت ئاوای ئه‌ول خوه‌دا بردیدن. چۊ ناکه‌س ئه‌و باخ پڕ له به‌ره لەناو برد؟ یه دۊیاهمین قسیه‌ی مه‌موو به‌خشه بۊ. چه‌ن ڕووژ وەپێ چێ ئه‌و نقێیه ک چێ له به‌ن، دی له زوان که‌فت.