موژگان / پاچای ئەژ لاری کرماشانی / هه‌ڵگردانن: پدرام ئه‌سه‌دی
پاچای ئەژ کتاوێ “سالهای از دست رفتە” نۊسەر: لاری کرماشانی
ئیسکە ئی بیرەڤەریەل تاڵە ئەژ قؤرسان دڵم هەقاتی جەستە نازار و خاک کریاێ ک ڤە نامجا دەخمە ئامانەتی بارنە دەیشت، ڤە بان قاقزێ بێ ئازا مەڕشنم، دەنک سینەم مەیتێ ڤە یەک ڤازا بوو.
خوسە زبر و زؤرێ،هانە قەڵبم هایشتەسە ڕپە ک بگر هەر ئیسکە دومایین هناسم مێەمە دەس دنیاێ ک ڤە گشت هاڵ، شاهێد ژانەل و نائومێدیەل جووانیم بیە.
هەرکەس گاس ڤە نام زنگانیێ، چ ڤە جووانی و چ ڤە سەرانە پیری، چەن گل عاشقا بوو، ئەمان هەرگز کەس نمەتۊنێ یەکمین عشق ئەژ ڤیرا بکەێ یاگەر یاد عشق یەکم ڤەگەرد بیرەڤەریەل عشقەلێ تر پاکا کەێ.
بێچارە من. ئەڕا یەکم گل چەم دڵم ڤە نام چەمەل پڕ حاڵەت و جەزەبە دتێ ڤازا بی ک هانە ک بووشین جووانیدار نێڤی، ئەمان ڤە نام دەمڕۊ پاکێ ڕەنگینی ئاسمانی تؤرێ بی؛ ک بێ ئختیار ئایم ڤەرێ وژا مەکیشا، ڤە تایبەت چەمەل ڕووشن و بریقەدارێ ک هەر گل ڤەگەرد گەرم و گوڕی تاماشا ئاێمە مەکرد، نما و ڕوخسار ژیان ڤە نام چەمەلێ دیارە مەکرد. من و ئەؤ سەخت دڵمان دا یەک و ڤە تاوێ هانە دڵوڤانی بەسوزێ کەتە دڵمان ک دی کول چێک ئەژ یادا بردیمن، هەتا ژینگەێ پێسێ ک ڤە نامێ زندەگیە مەکردیمن.
تا کەلە مەکەت، بێ کەلە نسبەت ڤە قەید و بەنێ ک ئەڕا نوو جووانەل دورس کردنە، دەس ڤە نام دەس یەکا ڤەرێ
“مەێدان فردەوسی” مەڕەمیایمن و ڤە ورە نەرمە نەرم ڤەرێ “کەینی رزوان” مەچیایمن.
جارجارێ مەخەنیایمن و ڤەگەرد تاسە و مەیل تاماشا نام چەم یەکا مەکەردیم. هانە ڤە هەست و گەرما کلکەل یەکتری مەقرچانیم ک سخانەل دەسمان مەنیشتە ژان.
نەرەسیا ڤە کەینی رزوان، ئێ دەر گوجین چووینێ، مەسوڕیایمنە نام ئاخرین باخ دەست چەپ و باخەوان ک پیا نەوەد ساڵان و پشت چەمیاێ بی، ڤەگەرد تاماشا مەحەبەت بارێ ڤەخەیر هەتنمانە مەکرد و ڤەگەرد پا بێ هێزێ بێل ئاهنینە مەچوقانە دڵ خاک پا مێڤێلە، نارەنارە مەکرد:
“من ژیانێ راسکانیا ڤە نام ڤجوود و ڕووح هومە مەؤنم… خودا کردمە بکؤینانە سەرەنجام…. خودا کردمە ڤە پا یەکا پیر بۊنیان…”
ئیمە سەر خوەش ئەژ دووعا خەیر ڕیچەرمێ دڵپاک، مەسوڕیایمنە نامدڵ مێڤسان و سارکی دارەل زەردەلۊ…
جوور دو پەلەڤەر بێگونا، ڤە شوون یەکا مەدڤیایمن، چەمە مەڤەستیم و گلگلێ ڤە باوەت ڤەتانن زیقەدڵی سەرکەشێ ک ڤجوودمان گڕ گرتێە مەکرد، یەکتری بووا مەکردیم و ماچە مەکردیم و ئی کارەلە درێژە پەیدا مەکرد. ڕیچەرمێ ناتوان، ڤە بان تەل خاکێکە مەنیشت و چؤق هەڕێگینەێ گوڕان پڕ ئەژ تۊتنە مەکرد و دۊە مەکرد و ڤە شوور و شێدایی ئیمە هەزە مؤرد و هەرگل هەڵەمەگیردیام مؤنستم ک ئەؤ ڤە بزگە خەنەێ ک ئارووەلێ دیارە مەکرد، تاماشا ئیمە مەکەێ.
هەنێ شەکەتە مڤیایمن. هاوگلە مەکردیمنە لا ڕیچەرمێ. ماڵباخی گوجینەێ کە ئەژ شاخ و پەل دارەل ساز کریاوی، ڤە نامڕاس جوو ئاو زڵاڵێ بی. من و موژگان دوماجار مەچیامنە نام ماڵباخی و ڕیچەرمێ مێهرەبان ئەڕانمان چای دورسە مەکرد…
ڕووژێک ڤەسەرهات زۊخبار وژێ ک لیپالیپ ئەژ مشتێ ژان و ئەزرەت بی، ڤازگفتا کرد و ئەڕامان ڤت:
” من دەر قؤرم ڤاز بی و ڤە هڵاکەت مەرگ بیم ک هومە جوور دووان فریشتە ئاسمانی هەتینانە ئی باخە و هەر ڕووژ ڕەنگ و ڕوخسار ژیان ڤە نوا چەمم نیشانا مەینان…”
ڕیچەرمێ گڕێ بێدەنگ مەن. ئەڕا من و موژگان چای ڕشان و ڤە تەرز پڕئومێدێ ڤت:
“فکرە مەکەم تا هەنێ هومە باینانە ئی باخە من نمەمرم، ئەسڵەن بینێ هومە، بیەسە بایس یە تا جووانیم تازەوا بوو و ڕووژ ڤە ڕووژ بامە سەرهاڵ.”
ئاخ…یادهاوردنێ قەڵبمە مەجۊلنێ. گشتێ ڕووژانێ ڤەهار و تاوسان و پایز ئیمە پشت ڤە پشت؛ پەنامانە بردە ئی مەکو موقەدەسە.ڤە تایبەت پایز؛ ک فەرش زەرین؛ سەر خاکەلێ رۊت پووشانۊا و ئیمە هەر گل مەدڤیایمن و هەسە هەس تەکمانە مێاردە دارێ؛ ئە دارە ڤەگەرد گڵالێ خەزان کریا؛ زەر وارانمانە مەکرد.
زمسان هات و ڤێەر قورس نیشتە سەر باخەل “سراو” و “کرماشان” و کول جا. ئیمە دی نمەتۊنستمان پەنامان بؤرێە باخ. ڕووژ جومەێ؛ ک چەن هەفتە بی موژگان ڤە چەم نەیۊما؛ ئەڕان یادەڤەری ئەسکە چیمە باخە ژوانگەمان. هاوا ئەخنکە سەنگین بی ک هناسمە بان نمات.گوڵە ڤە گوڵە باخ جوورستم تا ڕەسیمە لا چاڵە ک ها سەر بەرزیە تە باخ. ئی چاڵە ڤەهار و تاوسان پووشریا ئەژ بتەل گوڵ و سؤزیەل جووراجوور بی و من و موژگان هەنێ شەکەتە مڤیایمن؛ مەنیشتیمە لا ئی چاڵە و قسە مەکردیمن و رێخە مایشتیمە نامێ.
ئێ چاڵ ڤەرێ ماڵباخی کەتمە رێ و سەرم سڕ مەن ک دیم ڕیچەرمێ؛ نام ماڵباخی؛ لا کوومە ئاگرێ وژ جەرانێەسە چەن گلە پەتوو ئەرتشی و چؤقە مەکیشا.تا منا دی زڵەزڵ کەتە چەمەلێ و قاڵ کرد:هەتین؟ سە دەسگیرانەت ها کوو؟
ڤتم:چەن هەفتەس ک نەیمەسێ و ئیسکە ئەڕان بیرەڤەریل جاران هەتمەسە ئێرە.ڤە هؤڵیکا ڤت: ئەڕا؟…
مەر بێوەفا بیەسا؟!
ڤتم:ئاە…نە…بێوەفا نێڤیەسا؛ بەشکەم ڕێ نێڤیە یەکا بۊنیمن.
ڕیچەرمێ ڤە خەما خوەڵەکوو چؤقەکەێ تەکانە سەر ئاگر و ڤت: ئاە…لەعنەت ڤە چارەنۊس…چارە…چارە…ئەڕا عشقیش چارەنۊس…!
من نیشتم و ڕیچەرمێ سەرگەرم چای کردنا بی. پرسیم: ئەڕا نمەچینە شار و نام ئی ماڵ پۊترکیا مەژین؟
ڤت: من عومر وژ کردمە و مەگست بمرم؛ ئەمان هەنێ هومە دیمەسا عومر فرەترا مەکەم و هالیپا ئومێد ڤە زنێ مەنن درم؛ چون چەمەڕێ ڤەهارم تا شوور و شەیدایی ئاسمانی هوومە؛ دووارە باخێ گوجینم لیپایلیپ ئەژ ڕەنگینیا بکەێ…من تا ڤەهارێ پێشین باورا کردۊم ک ئەژ ژیانێ ئنسانی توڕێک ڤە سەر زەمینا نەمەنێە…خێاڵە مەکردم گشت ناپاک و پێسن و تەنیا پیرەلێ ک دەسان ئەژ گشت جا کوڵا بیە ڤەگەرد درودەڵەسە هراسناکێ پاکی مەکەنە پیشە وژیان؛ ئەمان پاکی هومە و دڵداری ئنسانی هومە ئی ڤڕینەلە ئەژ سەرم کردە دێرا. ئەرێ کوڕم؛ هومە نموونە کامڵ دو ئنسان خاوانی و دو دڵدارێ پرچ پاکینان. دڵنیا بوون ک خودا دوستانە مەگرێ و ڤە گشت هاڵ یار و یاوەرتانە.
ئەژ خەم و خوسە دۊری موژگان زمسان کردمە سەر و ڤە تەمام فەسڵ ؛ ئیمە تەنیا دو گل تۊنستمان یەکا بۊنیمن و هەر گل ئەڕا چەن دەقە و ڤە نام کۊچە چووڵێ. ڤەی دؤرە تەنیا پەنا قەڵب زامدار و دەردەدارم مشۊرەتەل باوکانە؛ ڕیچەرمێ بی ک چەن ڕووژ یەکجا مەچیامە ماڵباخیەێ؛ مەنیشتیمە لا ئاگر و پشتە پشت چای داخە مەواردیمن… ڤە وژ ئومێدە میاردم ک ڤە نەوروز مانگ بێشک موژگانە مؤینما.
ڤەهار هەت و دارەل زەردەلۊ نیشتنە گوڵ؛ ئەمان من هالیپا ئەڤە نەۊما؛ تا ڕووژ سینزە…دیمێ ک ڤە نام ماشین مودێ بانێ؛ ڤە لا دەس جووانێ نیشتێە ک ڤە شێڤە جلفێ لەباس کردۊتێ ڤەر و قژەل سەرێ دۊزا کرۊدتێ؛ دوما نیمەڕوو ڤە نام سؤزەڵەکانیەل “سرخە لێژە” دووارە کردمیانە دی ک ڤەگەرد چەن کوڕ و دتێ نیمچە شێت ڤەگەرد قژ و لەباسەل جڵفیان سەفحەل تونێ هیشتۊنە مل گرام و جوور شێت مەڕەخسیان؛ من نمەتۊنستم ئی دیمنە تاو بارم و گاسیش نمەتۊنستم ڤە چەم وژم بێوەفایی کەسێ ک هەزار گل ئەڕام قەسەم وەفاداری واردۊ تاماشا بکەم…
تونیکا هەلگیردیام و ڤە سوێ چەمەدان بەستم و دڵشکیاوا ئەژ کرماشان چیم. هەتا بێ خودافز ڤەگەرد ڕیچەرمێ ڕووشن دڵ ک ڤەگەرد مشۊرەتەل عاقڵانەێ ڕێ و چا ئەڕام دیاریا مەکرد.
چیم و هەشت ساڵ ناتما. هەشت ساڵ دۊری ئەژ باوان خاس پختەما کردۊ. دی ئەژ هەرچێ ژەن و دت ڤە سەر زەمین بێزارا بۊم. هەرگل دتێ ڤە مێهر تاماشامە مەکرد یا زەردەخەنە مەکرد؛هەست نەفرەت فرەێ مەکردم و زەڵەمە مەچیا.
دەس ئاخر جەریان ژیانم هانە ڤە پیش چی ک هاوگل بکمە کرماشان…ڤە هاڵێکا ک قەڵبم ئەژ عشق باوان پڕ ڤە شؤق و شادی بی.
تا پام ڕەسیە کرماشان کەتمە ڤیر ڕیچەرمێ و هەڵگەهەڵگ ڤەرێ یەکم مەکو عشق چیما. هەنێ پام نیا نام باخ سەرم سڕ مەن و ئەژ تەجب ماقم پەڕی؛ دار مێڤەل مردێ و هوشگ بین؛ دارەل زەردەلۊ فرەێکان رۊت و خەمبار لە بەرامبەر باخەل لادەس ک سؤز و پڕ نێعمەت بین پێس و ناشیرین ماتنە چەم؛ هەر دارێلە لا جوو ئاوە سؤز بین ک ئەوانیش ڤەدەس ئایلەل ڤێڵ و چەپاوگەر لەق و پەلان شکیا و گلایان ڕزیاوی.
ئەژ ماڵباخی بێجەز تەل خاکێ هۊچ ئەژ جا نەمەنۊ و ئێ سۊکەل باخ؛ کوومەل خاک ڤە بڵنگ لانە مۊشەل دیار بی و من ڤە سەرەتا خورداد مانگ؛ ڤە چەمم خەزان ئێ مەکو عشقم دیم و هالیما بی ک مەکوێ عشق هەنێ چووڵ بوو؛ ئاخ ک چ خەمناکا ماو…
دەس کردمە گام داینە نام باخ. دووارە کردن ڤیر جاران قەڵبم هایشتە ڕپە. هەر شوونێ ک پا مەیشتم؛ سارکی موژگان ڤە لادەسم و ڤە نامجا بتەل هوشگ مێڤ و یا ڤە پا دار زەردەلۊە مەۊنستم.
ڤە باخەوان باخ هامسا هاواڵ ڕیچەرمێ گرتم.
ڤت: پەنج ساڵ ڤەرەژ ئیسکە مرد. ئەرێ؛ پەنج ساڵ ئەژ مردنێ مەگزەرێ…
هەنێ تاماشا کرد ک من ماومە گرێ پرسی: نەکێ تو گومکریا ئەؤ بۊن؟
من جوواو نیام و باخەوان دوما گڕێ بێدەنگی ڤت: ئەؤ هەمۊشە ماتەمبار بی و مؤت:
“دو فریشتە گومکریا دێرم.”
ئەؤ مؤت:”باخ من بەهەشت خودا بیە!…”
ئەؤ ڤە چەم ئەسرینا مؤت:
“باخ من مەکو فریشتەل بیە؛ ئەمان ئی فریشتەلە قەیرێکە باڵ گرتنە و چینە!…”
من چەم ئەسرین هەتم و کەتمە ڕێ. باخەوان ڤە شوونم هاوار کرد:
“ڤە گومانم فریشتە راسکانی ڕیچەرمێ؛ هەر ئە ژەن جووانەسە ک هەر ڕووژ جومە ڤەگەرد ئایلێ مایە باخ و چەن سات ڤە ژێر سارکی دارەل مەنیشێ و هەر شؤجومە ڤە سەر قؤر ڕیچەرمێ ماوە گرێ.”
هەرچێ هؤڵ دام باخەوان زانیاری ترێ بیە بنم نؤت. ناچار هەتما و تا ڕووژ جومە دەقە شماریا مەکردم و ڕووژ جومە هالیپا ڤەر نیاردۊ ک ڤە سۊکێ ئەژ باخ نیشتم و چەمەڕێ بیم.
خێاڵ داشتم ک موژگان هەر ڤەگەرد ئە جەستە سؤک و ڕەنگینە پا بنتێ نام باخ و من بچمە نووا پای. دڵ قورسێک کەتۊێ دڵما ک موژگان پەشێمانا بیە؛ و ئەڕا دووارە کردنێ بیرەڤەریەل شیرینێ ک هەر کوڕ و دت یان ژەن و پیا جووانێ؛ ئەرجە مەننە بن مایە ئی باخ چووڵە و گرێگاو شؤەل جومە ئەؤ هەم؛ ڤە سەر قؤر ڕیچەرمێ؛ ڤە حەقیقەت گرێ ڤەسەر مەزار عشق و ئاوەخت ئەژ دەس چیەسێ…
سات فرەێ چەمەڕێ مەنم تا ژەنێ ڤەگەرد کوڕ پەنج شەش ساڵانێ هەتە نام باخ. ئەؤ تا ورە هؤڵێ بی؛ ک ئەژ دەر باخا رەد کرد و گام نیا نام مەکو چووڵ مێڤسان و کوتبڕ گامەل شڵ بیتێ و دەس کوڕە گوجرە ڤێڵ داتێ و ئایلێ پرچ پاک؛ بێخێاڵ؛ بان و وار و بازیە مەکرد و موژگان ئارام ئارام کەتە ڕێ.
من دیم ک ڤە پا دارەل هوشگ ک ئەسکە دەس ڤە نام دەس یەکا ئێ ژێر سارکییان مەتەڵ عشق و گورانی ژیان مەچڕیایمن ماوسێ و مات و مێخ و فکری مەنووڕیە کؤەل ماتەمبار “کەنی چەرمێ”. هەنێ هەتە نزیکم(هەڵبەت منا نمؤنست)خاس دیما ک چەمەلێ ئەسر بارە و لچەلێ فرە مەڕێکێ و ئەژ ئاو و گڵ ئەسکە ؛ ڤە دەمڕۊێ شوونێ نمەنێە.
ڤەگەرد یە ک مەزانستم ٢٨ ساڵ فرەتر نەیرێ؛ ئەمان فرە پیر نیشانە میا و قژەل کز واردێ سەرێ شیڤیا و شانە نەکریا بی و پەلکەل پەشام کردێ؛ ئەؤ کردۊتێ هامشێڤە ئێرەخ ڤەرەل.
دەس ئاخر ڕەسیە تەل خاکە پاشمەنێ ماڵباخیە. ڤسا و شان دا دارە ک من ڤە پەناێ ڤساویم.
من نمؤینست گاسیش من ڤە عاڵەم ڤجود نمؤنست؛ ئەمان ڤە خێاڵێ من زنێ بیم. چوون خەمبارا ڤت:
“خودایا…ئەلاهی…ئە تاوە خاو بی؟ ئەؤ چە ڤە سەر هەت؟… چیە کوو؟ چۊ بی ک من ئەژ مەقام فریشتەل کەتمە بن جەهنم…ئاه خودا…تاوانم چە بی.”
ڤە نەرمێکا هەڵگیردیا و ڤە هاڵێکا ک ڤە پەڕوو سفێدێ ئەسرەل پاکا مەکردێ؛ چڕیە کوڕە. دەنگ هەقاتی پیرەژەنەل نەپووڕ و گەن ئاهەنگ بیتێ و هەنێ ڤە دەر باخە نزیکا مڤیا؛ ڤە شوونێ دؤڤیم و هنا کردم: موژگان…موژگان…
ئەؤ هەڵگیردیا و هانە ڕێکەێ سەراپای گرتە ڤەر ک کەتە بان دێڕک و چڵچوو چاڵێک. ڕەسیمە دادێ و هیزێ دام. هەنێ هاتە سەر وژێ؛ دەمڕۊ وژ ڤە نام دەسەلێ شاردا و هاوار کرد:
…نە…نە…دەس نێە رنم.ئەژنم دۊر بگر.هانە ک گرتین…
و دەس کوڕە گرت و بڕەم بڕەم ڤە باخ دا دەیشت و من نزیک دە گل هاوار کردم: موژگان…موژگان… ئەمان گووش نەتەکان و چی.
چەن هەفتە هەر ڕووژ جومە ڤە ئومێد فرەێ چیمە باخ چووڵ و چەمەڕێ نیشتم؛ ئەمان هەرگز موژگان ناتە باخ و من نائومێد و دەردەدار؛ کول کرماشان کۊچە ڤە کۊچە و ماڵ ڤە ماڵ جوورستم. دەس ئاخر پیرەژەنێ ک زەمانێ کڵفەت خانەوادە موژگان بی ڤتە بنم:
“ئەوان خانەوادە ئاوڕۊدارێ بین؛ تا ئامووزا موژگان ڤە تاران هەتە کرماشان و موژگان ڤە ڕێ دەر کرد و مورفینیێ کردا. باوە دا موژگان ڤە نام تەسادف ماشین کوشیان و ئامووزاکە موژگانیش ڤە سەر بەش کردن میرات؛ برا وژ کوشت و وژیشێ ئێدام کریا و ئێسکە موژگان کوڕ زووڵێ دێرێ و تەنیا مەژی.
من بێگت چیمە ئادرسە ک پیرەژەن داۊتێ بنم. موژگان ڤە ورەیش چۊا؛ ئەمان نامەێ ئەڕانم ڤە وژێ هیشتۊە جا… ڤە نامە نۊساوی:
“من دی ڤە دەرد تو نمەرم… و تونیش بایست بزانین ک هەرگز من پەێدا نمەکەین و خاسترە ڤە فکر زندەگی وژ بۊن…من ئایل زووڵێ دێرم و ئی حەقیقەتە کول مەردم کرماشانە مەزانن…ئەمان تونیش ڤە قوروانی کریاین ژیان من تاوانبار هەین…تو فرە زۊ مە هیشتینە جا و چین…من تا یەک ساڵ دوما ئێعتیادم؛ هالیپا ئەخنکە ڤە عشقت پابەن بیم ک دیدارت و ئومێد ڤە عشقت بتۊنستا ڤە دێڤ قڤینێ ک من نابوودە مەکرد سەر بکؤێ؛ ئەمان تو…ڤەگەرد بێ ئنسافی؛ بێ یە ک ڤەگەردم ماڵئاوایی بکەین چین…ئیسکە کول چێک تەمام کریا بزان…”
موژگان
٥/٠٧/١٣٤٦
کرماشان