“نیازعلی ندارد” عه‌لی ئەشرەف دەرڤیشیان/ هەڵگیردان کوردی: پدرام ئەسەدی
نیاز عه‌لی نەدارەد –
حازر–
یەکەم گل ک دیمێیا، لا ناوخوا
مەدرەسە نیشتۊیا. قوتەی گرت. تەک قوتەل، ڤە سەختی تەکانە میاتێ. خۊین کەم ڕەنگێ هاوردێ بان. ڤەگەرد دەربال ریشریشا بی کوتەی دەم پاکا کرد.
هەڵەپەڵە چییە کڵاس و ڤەسەر نیمکەت یەکەمین نیشتا. کڵاس دو بی. کاو و گوجین و رێز. ڕەگ ملێ ڤە ژێر پوس دیار بی و جوور ئایم تئودار تەک تەک مڵقە میارد. ڤەگەرد بەن، مدادەی گت دایوە قەی کونا دکمە کوتەی. هەنێ مەگست چێی بنۊسێ چوون بەنە کوڵ بی زکێ ماوردە نوا.
بگر ڤەجیا مداد، لەش وژ مەکڕانە بان قاقز. هەنێ مەشقێە مەگردم، دەسەلێ مەڕکیا. قاقزەل مەشقێ ڤەنام ئشقاڵدان مەدرەسە پەیدا مەکرد. مەشقەی ک کڕه میاردم، هەستە مەکردم ک درم کڕە مەکیشمە بان زنگانیێ. نیمەڕووان نمەچیا ماڵ.هەڵبەت فرەێک ئەژ ئایلەل نمەچیانە ماڵ. نان شومەنێ وژیان هەرە ورە ڤەپا دیوار هەرێگینە مەدرەسە مەواردن. ئێوشەم نان نیمەڕوو ڤە گیفان داشت. کێوش لاستیکی ڤەبان مچ پای توڕ قرمز گەن ڕەنگێ کیشاوی و شوون زام هیشتۊە جاوا.
دەرسێلەی خاسە مەخوەنیا. ڤەرەج ئەواکان کەتۊە ڕێ. مەتۊنست ڤە خاسیا خەتەل کەڵنگ ڕووژنامە بخوەنێ. ڕووژێ ک کول بێدەنگ بیمن، خشەخش ڕووژنامەی ک ڤەجیا شۊشە داۊمنە سەر پەنجەرە، هاواس ئایلەل بردە لاوژێ.
ڤە نیاز عەلی ڤتم :”نیازعەلی نمەتۊنین ڕووژنامەکە بخوەنینا؟ هە، ئەر ڤتت چە نۊساسێ؟“
دوما گڕێ قرمز بین و گت کردن، دەس کردە خوەنین: “ئاقا، نۊساس کت…”
-ئافەرین، دروسە، بخوەن، خوو
ئاقا؛ دویست و پنجاە ه ه هزارتومانی+
ئافەرین، ئافەرین. فرە خاسە،بووشا_
ئاقا، در تهران حراج شد.+
هناسێ تازە کردا و ڕۊ کرده بنم و
ڤت:_ئاقا چ قڤین و خاس نۊساس!!
ڤتم:”ئەرێ نیازعەلی، ڤەنام ڕووژنامەل ئی ڕووژەلە چێیەل قڤین خاسە مەنۊسن.”
-نیازعەلی نەدارەد
-حازر
نەدارەد سجیلێ بی. ڤەنام کڵاسەم بڕ فرەێ ئەژ ئایلەل سجیلیان “نەدارەد” بی. ڤەختێ نام مەچڕیامێ، چرچ گەنێکە مەوارد. ڤەگەرد کەمڕۊیی، هەنێ مداد و بەن مەشاردا ک چەمم نەکویە بنان، ڤە قیژە نزمێ مویت:”حازر”.
ڤە ئە دەرساتە دەنگ مەمینستە بچکە قلاێ ک ڤەنام مشت زوورێ بەین. تەنیا ئەسباو بازی ئەۊ توپێ بی ک ڤەگەرد قاقزەل سێ لوچا کریا دۊزا کردۊ و قەیرێ بەن پیچیاویتێ دویر.
هەنێ ئایلەل بازیە مەکردن، ئەۊ مەنیشت لا دیوار و توپەێ ڤانام دەس مەجەڕان. چەمە مایشتە ئاسمان و ئەزرەتمەن چەمە مویڕیا بازی ئایلەل.
هەرگل بازیە مەکرد، مەنیشتە قوتە و خۊینە ماوردە بان. دڵمە مەگست فرەتر ڤەگەرد گەپ بەمێ. ڕووژێ ک ڤەبان پلەل مەدرەسە نیشتۊما، یاواشی هەت و نیشتە بڵنگ پلەل. توپ قاقەزینە ڤەدەس بیتێ.
زرانیەل گەمەڕە دریا ڤەلا سەرزرانیەل دڕیا شاواڵەی دیار بی.
پرسیم:”نیازعەلی، ماڵتان ها کوو؟
_پشت قڵا، ئاقا
+نام باوەت چێیە؟
_ڕیچەرمێ، ئاقا
+کارێ چێیە؟
_هۊچ، ئاقا فرە پیرە، نیشتەسە ماڵ و کتاو دوعا مەخوەنێ، ئاقا.
+دات چە مەکێ؟
_بێکارا بی، ئاقا.دویەکە دنانەل نوای کەت و بێکارا بی.
خاس ک شوون گردمێ، دیار بی ک دای ئەڕا مەشەی باقر، تاجر هوشکبار ئابادی،کارە مەکردیە. کارێ خەندان کردن پستە بییە. پستەل دەم بەسریا ڤە دنان ڤازا مەکردیە. ڕووژێ 25 ریالیش مەگردیە.
دوما ساڵان کار، دنان ڕزیاسێ و بێکار بییە. برا کەڵنگەی ک خاک کەن بییە، دو ساڵ پێش، دوما هەتن ڤە سەربازی، ڤە سەر کار چیەسە ژێر ئاوار و ئەوان تەنیاوا هیشتۊ.
زمسان هەت. ئایلەل ئەژ ئابادیەل دۊرا مەهەتن. هەنێ مەڕەسیانە جاوا شێڤە ئایم یەخی داشتن. دەور بژانگ و برۊ و کونا پتیان یەخ داوی. بژانگ ک مەنیانە یەکا، چەق چەقە مەکرد. جوور یە ک دو کوت شۊشە بەینە قەی یەکا. مەنیشتنە لا بوخاری چووین و ڤە قەی پت تیکەل یەخە مەکەنیان. ئەوانە ک پشت لچیان سویز بۊ و ڤە کڵاسەل بان تر بین، سویلەل یەخی کەڵنگ ڤە پشت لچیان دروسە مڤیا. کڵاشەل مەچەسبانە بوخاری. بوو لاستیک سوزیا و بوو تێژ ئێرەخ پا هاوا پڕە مەکرد. ڤە دویر کڵاشەل و کویشەل لاستیکیان ئاوە مەتکیا و دویر بوخاری تەڕە مەکرد. ئوتاخم ڤە بڵنگ کڵاس دەرس بی. هەر ڕووژ شویەکیان ڤەنام پەنجەرە، ئایلەلە موینیام ک مەهەتنە مەدرەسە. نیازعەلی جوور پەلەڤەرێ ک بەن بەستۊنە قولێ، وژ مەکڕانە مەدرەسە. بەین دەرسلەیش گلگلێ مویتم هەرکێ خاو خاسێ دیەسا، ڤازگفتا کەێ. ڕووژێک گەی کەتە نیازعەلی.ڕۊیە مەکرد. ئەمان دەس ئاخر هات.
گڕگرتن بێمار شێڤەی دەمڕوێ گرتۊە ڤەر و دەنگێ مەلەرزیا، گەپ دا: “خاوم دی بیمەسە مەلۊچ.هەر پەریم، ڤە بان خانگ پەریمە نام هەسار. ڤە هەسار پەریمە بان تاقچە. باوە ڤت: ئەی هاوار، ئایلەمان بییە مەلۊچ. من دیما ک باوەم وژیشێ بییە مەلۊچ و چی نیشتە بان کتاو دوعاکەێ. دام دەس ئەوەل خەنی. دوماجا کەتە گیرە. کوتبڕ ئەژدەها قڤینێ هەت، هەتە نام ماڵ. دام تا ئەژدەها دیەچەم ڤت: وەی وەی خودا مەشەی باقر هەت! گورای گور ڤەنام دامان پستە هاوردە دەیشت و خەندان کرد. دیما ک دام دنان نەیرێ و خۊین ئەژ دەمە مایتێ. گستم بچم و چەم ئەژدەها بارم دررا، یەک ئەژ پستەیلە خەنی و ڤت: دراوردن چەم ئەژدەها فایدە نەیرێ، ئیمە ئیسکە کاریکمانە مەکەێ ک ڤە خوسە بتووقێ. کول پستەیلە خەنین و ڤەگەرد یەک دەم بەستن. ئەژدەها چییە نام ئەنبار پستە و دی ک کول پستەیلە دەمیان بەسیاسا. ئەژدەها ڤە قەیزا ڤت: های پستەل، ئیسکە باوەتانە مارم دررا. چی و کوتینک کەڵنگێ هیزداوا تا بکویە نام سەر پستەل. پڕ ژێر پای دنان بی. پای ڤەبان دنانەل سوڕ برد و ڤەگەرد کەپوڵ واردە زەمین. وەی کار ئەژدەها کول پستەل خەنین و دەمان ڤازا بی. مەشەی باقر خوەش حالا بی، ئەمان پستەیلە ڤتنە یەکا: ئایلەل بان تا دی نەخەنیمن. ئەژدەها ئەڕان خەنان ئەوان کارەل خەنەدارە مەکرد. مل دوڕە مەکرد تا مەڕەسیا ئاسمان و ئاسارەلە مەوارد. کەلە مولەقە میارد. چەمەلێ قیچە مەکرد و ئاسارە ئەژ گووش ماوردە دەیشت. من خەنەم گرت. ڤە دەنگ خەنە من ئەژدەها هەڵگیردیاوا. منا دی و ڤت: سە کول ئی کارەلە ها ژێر سەر تو. ناکاو هڵامات هاوردێ. گستم ئەژ پەنجەرە بەیوام. پەنجەرە هەتە یەکا. یەک ئەژ پستەل ک ڤە نزیکما بی، ڤت: بوورێ بنیشە سەرمنا تا بەیوایمین. پستە بییە جوور بالون و منیش نیشتمێ بان. بالون ئەژ کونا بوخاری بردمە سەر تا ڕەسیمنە ئاسمان. دڵمە مەگست منیش ئاسارە ڕەنگینێ ئەڕا دام هیزابەم تا بایژتێ مل، ئەمان کوتبڕ قولم سوڕیا و ڤە کەپوڵ هەتمە وار. هەتم و هەتم.ڤە دۊرا دیما ک باوەم درێ هەڕێ ئەڕان بان خانگ دۊزە مەکێ ڤە سەر کەتمە نامجا هەڕێ و ناکاو ڤە خاو چشکیام. دیما ک ڤە سەقف ئوتاخ چکە مەکەێ مل سەرم.”
کول ئایلەل خەنین و ئەڕای چەپ کوتان. هەنێ ک چی تا بنیشێ جوور جۊجک بەت ئاوی بی ک ڤەرێ لانە بدویێ. زمسان ئە ساڵە ڤە ساڵان سەردترا بۊیا. پەنجەرەل ڤە ڕووژنامە و مقوا خاس کپرپ کردۊمن. ڕووژێ سەر سووب حازر و غایب مەکردیمن: “نیازعەلی نەدارەد”
چەند کەس ڤە ئایلەل ڤە دەنگ نزمیکا ڤتن:” غایب”. چرچک واردم. جاکەی هالی بی. خەم نائاشنای ڤە نامڕۊ ئایلەل دیم. کول سەر هایشتۊنە وار. ڤە ئەکبەر موبسر کڵاس، پرسیم چە بییە. ڤت:”ئاقا، دویەکە ئێوارەی مرد. ڤە سەرما، ئاقا. خۊین ئەژ حەڵق هەتێ و مرد. هەر مویت:ئاسارە مەیتم، ئاسارە مەیتم. ئاسارە ڕەنگین ئەڕا دام”.
ئایلەل بێدەنگ بین. ڤا ڕووژنامە سەر پەنجەرە کڵاسە تەکانە میاردێ و ویت واتێ ماتە گووش. جوور یە ک بگر “نیازعەلی” ئەژ ڕێ دۊرا مەتەڵە مویت، یا خاولەی ڤازگفتە مەکرد. دەنگێ، هەنێ ک ڕووژنامەکە مەخوەنیا ڤەنام گووشما بی. تیکە ئەۊر سێیکا ڤەبان دڵ ئاسمان نیشتۊتێ. گشت بێدەنگ بیمن. چەمم کەتە ڕووژنامەی تازە ڤەسەر پەنجەرە. ڤە خەت کەڵنگ نۊساوی:”بهداشت برای همە.”
متن فارسی
_ نیازعلی ندارد
_حاضر
اول بار که دیدمش کنار ناودان مدرسه نشسته بود. سرفه اش گرفت. تک سرفه ها به سختی تکانش می داد. خون کم رنگی بالا آورد. دهان را با آستین کت نخ نمایش پاک کرد. شتابان به کلاس رفت و روی نیمکت اول نشست. کلاس دوم بود. کوچک بود و ریزه؛ با رنگ مهتابی. رگ گردنش از زیر پوست پیدا بود و تک تک مثل آدم تب دار می زد. مدادش را با نخ به سوراخ دکمه ی کتش بسته بود.
وقتی که چیز می نوشت چون نخ کوتاه بود، شکمش را جلو می آورد. مثل این که به جای مداد، تن خودش را روی کاغذ می کشید. وقتی که مشقش را می گرفتم، دست هایش می لرزید. کاغذهای مشقش را از میان زباله دان مدرسه پیدا می کرد. مشقش را که خط می زدم، احساس می کردم که روی زندگیش خط می کشم.
ظهرها به خانه نمی رفت. اصلا بیش تر بچه ها به خانه نمی رفتند. نان شب مانده شان را همان جا کنار دیوار کاهگلی مدرسه می خوردند. او هم نان ظهرش را در جیب داشت. کفش لاستیکی روی مچ پایش خط قرمز بدرنگی کشیده بود و اثر زخمی به جا گذاشته بود.
درس هایش را خوب می خواند. زودتر از دیگران رو به راه شده بود. می توانست خط هایی درشت روزنامه ها را خوب بخواند. یک روز در حالی که همه ساکت بودیم، خش خش روزنامه ای که به جای شیشه روی پنجره زده بودیم، توجه بچه ها را جلب کرد. به نیازعلی گفتم: «نیازعلی می توانی روزنامه را بخوانی؟ ها، اگر گفتی چه نوشته؟» پس از کمی سرخ شدن و من من کردن، شروع کرد به خواندن:
– «آقا، نوشته کت…»
– آفرین، درسته، بخوان، خب.
– آقا، دویست و پنجاه هـ هـ هزارتومانی.
– آفرین، آفرین. خیلی خوبه. ادامه بده.
– آقا، درتهران حـ حـ حراج شد.
نفسی تازه کرد. رو کرد به من و گفت: آقا چه درشت و خوب نوشته! گفتم: «آری، نیازعلی، توی روزنامه ها این روزها چیزهای درشت خوب می نویسند.
– نیازعلی ندارد
– حاضر
شناسنامه اش «ندارد» بود. در کلاس من خیلی از بچه ها شناسنامه شان «ندارد» بود. وقتی که اسمش را می خواندم، تکان سختی می خورد. با خجالت، در حالی که مداد و نخ را پنهان می کرد تا آن را نبینیم، با جیغ کوتاهی می گفت: «حاضر.» و در این حال صدایش شبیه جوجه کلاغی بود که در مشت فشارش بدهی.
تنها وسیله ی بازی او توپی بود که با کاغذهای سیاه مجاله شده درست کرده بود مقداری نخ دورش پیچیده بود. وقتی که بچه ها بازی می کردند، او کنار دیواری می نشست و توپش را در دست می فشرد. آسمان را تماشا می کرد و با حسرت به بازی بچه ها خیره می شد. هر وقت بازی می‌کرد، سرفه اش می گرفت و خون بالا می آورد. دلم میخواست بیش تر با او حرف بزنم.
یک روز که روی پله های مدرسه نشسته بودم، آهسته آمد و کنار پله ها نشست. توپ کاغذی در دستش بود. زانوهای چرکش از میان پارگی شلوار پیدا بود. پرسیدم: «نیازعلی، خانه تان کجاست؟»
– پشت قلعه، آقا
– اسم پدرت چیه؟
– ریش چرمی، آقا
– چه کاره س؟
– هیچی، آقا. خیلی پیره، نشسته توی خانه و کتاب دعا می‌خوانه، آقا
– مادرت چه می کند؟
– بی کار شد، آقا. دیروز دندان‌های جلوش افتاد و بیکار شد.
خوب که جویا شدم، معلوم شد که مادرش برای مش باقر، تاجر خشکبار ده، کار می کرده. کارش خندان کردن پسته بوده. پسته های دهان بسته را با دندان باز می کرده. روزی بیست و پنج ریال هم می گرفته. پس از سال ها کار، دندان هایش ریخته و بی کار شده. برادر برگش که خاک بردار بوده، دو سال پیش، پس از برگشتن از سربازی، موقع کار زیر آوار مانده و آن ها را تنها گذاشته بود.
زمستان آمد. بچه ها از دهات دور می آمدند. وقتی که می رسیدند، به آدم های یخی شباهت داشتند. دور مژه ها و ابروها و سوراخ بینی شان یخ زده بود. مژه هایشان را که به هم می زدند، چق چق صدا می کرد. مثل این که دو تکه شیشه را به هم بزنی. می نشستند کنار بخاری هیزمی و از بینی شان تکه های یخ را می کنند. آن ها که پشت لبشان سبز شده بود و در کلاس های بالاتر بودند، سبیل های یخی بزرگی پشت لبشان درست می شد. گیوه ها را به بخاری می چسباندند. بوی لاستیک سوخته و بوی تند عرق پا در هوا پخش می شد. از دور گیوه ها و کفش های لاستیکی شان آب می چکید و اطراف بخاری را تر می کرد.
اتاقم کنار کلاس درس بود. هر روز صبح از میان پنجره، بچه ها را می دیدم که به مدرسه می آمدند. نیازعلی مثل پرنده ای که نخی به پایش بسته باشند، خودش را به مدرسه می کشید. بین درس هایمان بعضی وقت ها هم می گفتم که هرکس خواب جالبی دیده، تعریف کند.
یک روز نوبت نیازعلی رسید. ابتدا خودداری کرد. ولی بعد آمد. در حالی که سرخی بیمارگونه ای به صورتش دویده بود و صدایش می لرزید، تعریف کرد: «خواب دیدم شدم ملوچ. هی پریدم. از پشت بام توی حیاط پریدم. از حیاط روی طاقچه پریدم. بابام گفت: ای داد و بیداد، بچه مان شد ملوچ. من دیدم که بابام هم خودش شد ملوچ و رفت نشست روی کتاب دعایش. مادرم اول خندید. بعد گریه کرد.یک مرتبه اژدهای بزرگی آمد آمد توی خانه. مادرم تا اژدها را دید گفت: وای وای خدایا مش باقر آمد! زود زود از میان دامانش پسته درآورد و خندان کرد. دیدم که مادرم دندان ندارد و خون از دهنش می آید. خواستم بروم و چشم اژدها را درآورم، یکی از پسته ها خندید و گفت: درآوردن چشم اژدها فایده ای نداره. ما الان کاری می کنیم که از غصه بترکد. همه ی پسته ها خندیدند و بعد با هم دهانشان را بستند. اژدها رفت توی انبار پسته و دید که همه ی پسته ها دهانشان بسته شده. اژدها با خشم گفت: ای پسته ها، الان پدرتان را در می آورم. رفت و یک چماق بزرگ برداشت تا به سر پسته ها بکوبد. زیرپایش پر از دندان بود. پایش از روی دندان ها سرید و با سر به زمین خورد. از این کار اژدها همه ی پسته ها خندیدند و دهانشان باز شد. مش باقر خوشحال شد؛ ولی پسته ها به هم گفتند: بچه ها بیایید دیگر نخندیم. اژدها برای خنداندن آن ها کارهای خنده دار می کرد. گردنش را دراز می کرد تا می رسید به آسمان و ستاره ها را می خورد. پشتک می زد. چشم هایش را قیچ می کرد و ستاره ها را از گوشش در می آورد. من خنده ام گرفت. به صدای خنده ی من اژدها برگشت. مرا دید و گفت: پس همه ی این کارها زیر سر توست. یک مرتبه به من حمله کرد. خواستم از پنجره فرار کنم. پنجره تنگ شد و تنگ شد. یکی از پسته ها که آن جا نزدیک من بود، گفت: بیا بنشین روی من تا فرار کنیم. پسته شد مثل بالون من هم رویش نشستم. بالون مرا از سوراخ بخاری برد و برد تا رسیدیم به آسمان. دلم می خواست من هم یک ستاره ی قشنگ برای مادرم بردارم تا به گردنش بیندازد؛ ولی یک دفعه پایم سرید و با سر آمدم پایین. آمدم و آمدم. از دور دیدم که بابام دارد کاهگل برای پشت بام درست می کند. با سر افتادم میان کاهگل و یه هو از چا پریدم. دیدم که از سقف اتاق روی سرم چکه می ریزد.» همه ی بچه ها خندیدند و برایش کف زدند. وقتی که رفت بنشیند، مثل جوجه اردکی بود که به طرف لانه اش بدود.
زمستان آن سال از سال های پیش سردتر شده بود. پنجره ها را با روزنامه و مقوا خوب پوشانده بودیم. یک روز صبح حاضر و غایب می کردیم: «نیازعلی ندارد» چند نفر از بچه ها آهسته گفتند: «غایب.» تکان خوردم. جایش خالی بود. غم ناآشنایی در صورت بچه ها دیده می شد. همه سرشان را زیر انداخته بودند. از اکبر، مبصر کلاس، علت را پرسیدم. گفت: “آقا، دیروز غروب مرد. از سرما، آقا. خون از گلوش آمد و مرد. هی می گفت: ستاره می خوام، ستاره می خوام. یک ستاره ی قشنگ برای ننه‌م.”
بچه ها ساکت بودند. باد روزنامه ی روی پنجره یکلاس را تکان می داد و زمزمه ای به گوش می رسید. مثل این که «نیازعلی» از راه دور قصه می‌گفت، یا خواب هایش را تعریف می کرد. صدایش، وقتی که روزنامه را می خواند، در گوشم بود. لکه ابر سیاهی روی دل اسمان نشسته بود. همه ساکت بودیم. چشمم افتاد به روزنامه ی تازه روی پنجره. با خط درشت نوشته بود: “بهداشت برای همه”