نۊر سییە پارادۆکس ژیان / فردەوس هاشمی

هفته نامه صدای آزادی: نۊر سییە ڕومانێگ لە عەلی حاتەمی، چاپ کریای 1400 لە چاپەمەنی باشوورە. ڕاوی ئێ ڕومانە ک گاهەس خود نۊسەر بوو یاگەر یەی کەسایەتی ترەک ک نۊسەر هەبۊن داێە وەپێ، کەسایەتی سەرەکی و گرنگ ئێ ڕومانەسە ک وە شێوەی یەکم کەسەو ژیان خوەێ وە ڕۊڕاسی تەمامەو وە زوانێگ سادەوە ئەمان ئامیتە وەگەرد فەڵسەفەی هایدگریەو ئەڕای وەردەنگ ڕەوایەت کەێ.
نۊسەر هەر لە گام یەکم، یانێ هەڵوژانن ناو “نۊر سییە” ئەڕای ئێ ڕومانە لە یەی پارادۆکس ڕەنگین و پڕ واتا و مانا کەڵک گرێ و وە هونەرمەندی بەهێزێگەو وەردەنگ وەگەرد دین و نەین، هەبۊن و نەبۊن دەرگیر کەێ.
دیسان، وەردەنگ خوەێ ئەڕای خڕ خواردن و پێش چێن لە یەی فەزای پڕ لە شک و پرسیار ئامادە کەێ. یەکم مانای ک لە وشەی نۊر تیەێدەو زەێن وەردەنگ ڕووژنای و دیاری بۊنە، ئەمان سفەت سییە ک داپووشانن و نادیاری تیەرێدە زەێن ئێ مانا لەلێ گرێ؛ دیسان، هەنای وەردەنگ وەگەرد ئێ ناوەو ڕۊەڕۊ بوودن دی ڕومانەگە دەس وەپێ بۊە و وەردەنگ پەسای وەرەو نوا چوو ک بزانێ چوە بڕیارە هەم دیار بوو هەم نادیار؛ هەم جار خوەێ نیشاند بێەێ و هەمیش لە ناکاو داپووشیەێ و نە لە هەبۊنێ دڵنیا بۊد و نە لە نەبۊنێ.
“دی هە مەرگ ها لە هۊرم”
یە یەکم ڕەستەی ڕومانەگەس ک خوەێ تۊەنێ خاڵ سەرەکی ڕومانەگە بوودن ک وە وتەی هایدگر: “هۊر کردن لە مەرگ تایبەت وە مرووڤ ڕەسەنە و تۊەنێ یەی ژیان ڕەسەن و پڕمانا وەگەرد خوەێا بارێ”.
وە باوڕ هایدگر، ئەندێشە لەبوار مەرگ هێزێگە ئەڕای دابڕین و دۊرەو کەفتن لە پۊچی، ئەڕای مانا داین وە ژیان. وەردەنگ وە خوەنین ئێ ڕەستەوە ک بنیانەر ڕومانەگەس لە یەی لاوا هەست کەێ مەرگ ساڕۊکی خستێە لە سەر ژیان، ئەمان لە یەی لای ترەکەو فەزای داستان ک لە سەرەتایا تایبەت وە شەڕ و بومباران و مردنەیل فرەیگە ئامیتەس وەگەرد تێکووشینەیل هەراهەری ئەڕای گیان زینێ دەرکردن و هەیواین لە مەرگ.
ڕاوی ڕومان نۊر سییە ک گشت مناڵی خوەێ لە دەورەی شەڕ و بومباران و هەیواین لە مەرگ وە سەر بردێە لە دۊای بومباران مەدرەسە ک هاوکڵاسەگەیشێ لە دەس دەێ و مردنەیل فرەیگ لە نزیکەو دۊنێ ترس کەێ و دۊای چەن ڕووژ تەشەنج و دەس پەنجە نەرم کردن وەگەرد مەرگەو لەنوو خاسەو بوودن و هەڵگەردێ وە ژیان و ئێ کاتەسە ک ئەڕای یەکم جار هەر لە مناڵیەو هەنای خەریک نووڕسن وە سروشتە و مێژگێ دەرگیر یە بۊە ک لە مەرگەو هاتێە و بڕیارە زینێ بمینێ، لە بان ئەو هەمگە ڕەنگینی سروشتی یاڵەگانە نۊر سییە دۊنێ. پرسیارگەری و شەک ئێ کەسایەتیە و پارادۆکس ژیان لە ئێرەو دەس وەپێ بوو. نۊر سییە ک هۊچکەسێ بێجگە ڕاوی یاگەر کەسایەتی سەرەکی ڕومانەگە نیەۊنێدەێ و تەنانەت وە مدوو دینێ تۊلەکی هەم وەپێ کریەێ، نۊنەر و سەمبۆڵ نووڕگەی جیاواز ئێ کەسایەتیەسە. یەی کەسایەتی ک وە ئاسانی لە لای مەرگەیل دەور وەرێەو ڕەی نیەود و مێژگێ پڕە لە زرپ زووران مەرگ و ژیان. ئێ کەسایەتیە لە جیاوازی نووڕگەی خوەێ ئاگادارەو بوودن و وەرە وەرە ک لە ئایەمەیل دەور خوەێ دۊرەو کەفێ، کەسایەتیەیل ترەک ک نووڕگەێان وە هەر مدووێگ لە ئەودۊای خەڵک جیاوازە ئەڕاێ سەرنج ڕاکیش و گرنگەو بوون و هەست کەێ ئەو یەک کەن و وە یەک نزیکن.
وە باوڕ هایدگر مرووڤ وە دو شێوە تۊەنێ بوودن: یەکێگ ئەوەسە ک ڕەسەن نیە و هەر خەریکە وە ئەو سەرخوەشیەیلە ک گشت خەڵک خەریکێانن و لە ڕاسیەت تایبەت وە خوەێ هەیواێ. ئەمان مرووڤ وە شێوەی دوهەم، یەی مرووڤ ڕەسەنە و ها شوون ژیان لە چوارچوو دڵخوازەیل و تایبەتمەندیەیل خوەێ و تواێ ئازاد بژیەێ.
مرووڤ ڕەسەن مەرگ لە لاێەو یەی هەڵکەفت نیە ک بڕیارە لە بانان پێش باێ، بەڵکوو ساختارێگ دەرۊنیە ک هەبۊن مرووڤ بەهێزەو کەێ. کەسایەتی سەرەکی ڕومان نۊر سییە یا ڕاوی، لە ئایەمەگان کوومڵگە ک وە شێوەی گشتی ژیەن دۊر گرێ و مردێەگانێ ک جیاوازیەیلێگ وەگەرد ئەودۊای خەڵکەو داشتنە لە دەور خوەێ دۊنێ. ئەڕای نموونە “نازاری” ک هەم جوور خوەێ چشتەیلێگ دیە ک ئەودۊا نەتۊەنستنە بۊننان، نەتەنیا شێوەی ژیانێ لە خەڵک جیاواز بۊە بەڵکوو مردنێ هەم هەڵوژیای خوەێ بۊە؛ ئێ ژنە هەنای دۊنێ نیەتۊەنێ لە ناو ئایەمەیل و جوور ئەوان بژیەێ مەرگ هەڵوژنێ و خوەێ کوشێ.
کەسایەتی ڕومان نۊر سییە لەبە مێژگێ دەرگیر پۊچی ژیان گشتی و یاساییە، وە ئێ دەسکەفتە ڕەسێ ک لە ناو ژیان جیێگ نەێرێ و تواێ جوور نازاری مەرگ هەڵوژنێ و خوەێ بکوشێ؛ لە ئێ ئانە ک تواێ لە دەروەچ ئاپارتمان خوەێ بخەێدەو خوار، گەرمی خوەر ک نۊنەر ژیانە کارێگ وەپێ کەێ ک لە کوتایی دان وە ژیان ڕخێ بچوو. لە ئێرەسە ک وە وتەی هایدگر هەبۊن مرووڤ ڕەسەن ڕیشگ لە وەرەو مەرگ چێن دێرێ. هایدگر لە ئاماژە کردن وە تەنیایی باس ڕخ و مەترسی کەێ، جهان لە نووڕگەی هایدگرەو پۊچە و ئێ پۊچیە هەنای وەگەرد تەنیاییەو خێ بگرێ ڕخ مرووڤ بەێ، و هەر ئێ ڕخ چۊنە ئەرزش هەبۊن مرووڤ دیاریەو کەێ.
لە دۊای ئێ ڕخ چۊن لە مەرگە دۊنیمن ک ڕاوی وەرە وەرە تێکووشێ وەگەرد مرووڤەگانەو پەیوەندی بگرێ و لە ڕەنگینیەیل ژیان حەز بوەێ. ئەمان نە ژیان وە شێوەی گشتیەو، بەڵکوو وە ئەو شێوە ک ڕاسیەت تایبەت وە خوەێە. نۊسان و هونەر ک ماوەی فرەیگ ئەڕای پۊچ و بێ مانا بۊ لەنوو ئەڕای وەنرخەو بوون و زانێ ک تۊەنن دەسمیەتێ بێەن، ئەوڕەسێ ک هونەر بەشێگ لە ڕاسیەت تایبەت وە خوەێە و وە وتەی خوەێ “هەگ هۊرەو کردم دیم تەنانەت لە گشت ئەو ساڵەیلیشە هونەر وە شێوەیل و جوورەیل تر هەر لە ژیانم بۊ و خوەم نەزانسۊم یا خوازۊم نیشان بەم لێوا نیە”.
لە ئاکامەو دۊنیم ک ڕاوی دی لە ئێ باوەتەو وە دڵنیایی ڕەسیە و ڕێ خوەێ پیەک دیاریەو کردێە:
“هونەر جوور تریش توانێ شەڕ بکەێ وەل نۊرە سییەگەیا، لە ڕێ شیەو کردن، ڕۊتەو کردن و زڕانن زەنگێ”…

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *