وەت وێژ مازیار نه‌زه‌ربیگی وەل دەنگ ئازادییا: م کوردم پێناسه‌ێ من یه‌سه
بێ گومان له ناو ئێ ساڵانه ئه‌ده‌بیات کوردی له نیشتمان کرماشان و وه تاێبه‌ت زاراوه‌ێ که‌ڵهۆڕێ وه ئه‌و جیێه ڕه‌سیه گ بتۊه‌نێ شێعر و وتار و چیرووک و هه‌ر مه‌تن قابڵیگ ئڕاێ جه‌رخه‌یل وه‌رده‌نگ له زوانه‌یل تره‌ک داشتوود. ئه‌مان هه‌ێمان گورووپه‌یل وه‌رگیر وه ئێ ده‌یشته‌ێ ئه‌نه‌ڵخورده نه‌ڕه‌سینه!. شێعر له‌ێ نیشتمانه پاێه‌به‌رزه‌یل خوه‌ێ دێرێ. وه‌لی چیرووک ها له ئه‌وه‌ڵ ده‌م. یه‌کێگ له نۊسه‌ره‌یل جوان و ئه‌ڵبه‌ت خاون ده‌نگ له ناو کرماشان، مازیار نه‌زه‌ربه‌یگیه. مازیار تا ئێرنگه دو په‌رتووک ڕۆمان بڵاو کردێه گ هه‌ر کامێان دنیاێ تازه‌ێگ وه ڕۊ ئه‌دبیات ئیمه چه‌کانێه. هه‌ر وه‌ێ بوونه‌و ئه‌ولێا هاوده‌نگ بۊمنه. ئۊه‌یش به‌شداری بکه‌ن!.
• توایم لە ئێ وەتوێژە لە سەر دو رۆمان «پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا» و «تاتریک، سانێگ لە بان ئاو» قسیە بکەیم. یەکم توام بزانم ئەڕا رۆمان و ئەوەیش ئەڕا وە کوردی؟
+ سپاس گ ئێ دەرفەتە داینەسە من تا بتۊەنیم وەل یەکا گەپ بەیمن. رۆمان لە باوەڕ م پیەک گشت تایبەت مەنیەیلێ گ ئەدەبیات وەپێ هەوەجە دێرێد، لە توو خوەی کوو کردێیە، وە مدوو یە ئەڕای کەسەیلێ گ کار ئەدەبی کەن، هەمیشە ها لە وەر چەو. جیا لە یە ئستراکچر دەرۊنی هەر نۊسەرێگ تۊەنێد وەل ئەو بەرهەمە گ نۊسێد، پەیوەندی داشتوود، بڕێگ لە نۊسەرەیل دەرۊن پارێز ترن، یانێ کەم قسیەن، وەل تەنیایی خوەیانا ژیەن، هۊردەکاری دنیای گ لەتێ ژیەن ئەڕایان فرە گرنگە، ئارمانی فکر کەن، ئامانجەیل گەورایگ لە ناو زەین خوەیان پەروەردە کردنە، و ئێ تایبەت مەنیەیلە دەسمیەتێیان دێد گ بتۊەنن وەرەو رۆمان نۊسان بچن، لانکەم بتۊەنن ئەو جەهانە گ ناو زەین خوەیان دێرن، ئەو چشتەیلە گ دینە، دۊنن، وەپێ فکر کەن، وە شێوەی یەی کەڵێن رەوایەت لە ناو دوون یەی رۆمان دەرێ بارن.
• یانێ هەرکە دەرۊنێ لێواسە تۊەنێد رۆمان بنۊسێد؟
+ دیاریە گ لێوا نییە، تەنیا تایبەتمەنیەیل دەرۊنی نییە گ یەی مرۆڤ وەرەو نۊسان بێدن، ئازمان ژیانێ گ داشتنە فرە کارێگەری دێرێد، هەڵکەفتەیل ژیان، چشتەیلێ گ یای گرتنە، ئایەمەیلێ گ دینە، هاتێ کەسێگ وەل ئێ تایبەتمەنیە تەنانەت دەرفەت نۊسانیش نەۊنێدەو، یا بچوودە شوون کار ترەک. ئەمان من لە سەرەتایا ئەو چشتە گ ئارامشت دادە پیم، هەر ئێ نۊسانە بۊە، وە هەنای هاتمە ناو ئێ رێیە و بەرهەمەیل نۊسەرەیل گەورایگ لەوای جویس، لەوای هێمینگوەی، لەوای داستایوفسکی خوەنیم، تۊەنستم لە دنیای گ سازینە فرە هەز بووەم، ئێکەش خوەشم هات بنووڕمە ئەو رێیە گ چێنە، مدوو نۊسان، ژیانێ گ داشتنە، ئازمان و پەروەردە بۊنەیلێ گ داشتنە، ئامانجێیان، یانە هەنای لە لوو یەک کوو بۊن، بۊە یەی زەینیەت ئەڕای من، گ تۊەنم بنۊسم و ئێ رێیە هەڵویژانم، لە ئێ ناوێنە، فرە کەس دەسمیەت من دانە، هەم زەینی، هەم وە شێوەیل زانستی، کەسەیلێ گ دیمەسێیان و کەسەیلێ گ نەیمەسێیان و ئێسە هەست کەم یەکێگ لە رێیەیلێگە گ تۊەنێد وە دەرۊن من دەسمیەت بەیدن و منیش بتۊەنم وە جەهانی گ لەتێ ژیەم دەسمیەت بێیەم، هەر ئێ رێیەسە، سە یەکم ئارامشت دەرۊنی خوەم گرنگە و دویم دنیای گ لەتێ ژییەم و ئێ دو مدوو سەرەکی رۆمان نۊسان منە، هەز بردن خوەم و هەز بردن وەردەنگێ گ ناو جەهان ئیمە ژیەید.
• ئەڕا زوان کوردی هەڵویژانینە، ئەویش لە بەش کوردی باشووری ک ئەوقەرە مەتن نەیرێد و هاتێ وەردەنگ فرەیگیش نێیاشتوود.
+ دۊز مدوو یەگ ئێ زوانە هەڵویژانمە هەر یانەسە گ وەتین، زوان کوردی وە مدووەیل مێژوویی تۊش چەن پەلی هاتێیە، ئێسە هەر کام لە ئێ پەلەیلە بەشێگ لە زوان کوردی هەن سە بایەس هەر نۊسەرێگ هەر لە ناو ئەو پەلە گ ژیاس، بنۊسێد، زاراوەیل سۆران و کرمانج نۊسەر خوەیان دێرن و کارێیان کەفتسە رێ، ئیمەیش لە کرماشان بایەس هەر لە بان زاراوەی خوەمان هۊردەو بۊمن تا بتۊنیم وە زوان کوردی مەتنەیل نووێگ زیای بکەیم. ئەمان لە باوەتی زوان فارسی، رۆمان وە زوان فارسییش دێرم، ئەڵبەت وە مدوو یەگ بەڵگە ئەڕای چاپ نیەگرن و خوەشم نیەتێد تۊش قرتانن بان، بڵاوێیان نەکردمە و هاتێ هۊچ وەختیش وە فارسی بڵاوێیان نەکەم، و دوجارە بنیشم وە کوردی بنۊسمان. نووڕگەی من وە زوان تەنیا مکانیکی نییە، فرە لە فاکتورەیل ئەڕام گرنگە، هاتێ یەی سوژەی رۆمان هەوەجە داشتوود وە فارسی بنۊسیەید، و سوژەی ترەک تەنیا وە کوردی خاس دەربایدن.
• یانێ زوان گەراین؟
– نیەتۊنم بۊشم زوان گەرام، چۊن هەزەو ئستراکچر نیێم، لە زوان کەڵگ گرم تا ئەو چشتە گ بایەس بنۊسم، ئەمان گاجار ئەو چشتە گ توام بنۊسم پەیوەندی قۊلێگ دێرێد وەل زوانا، لەورە دی لە یەک جیا نیێن، من کار ئەدەبی خوەم پێش بەم و زوانیش لووایلوو ئەدەبیات پێش چوود و دەسمیەت دێدن. لە باوەڕ من زەین نۊسەر وەتایبەت نۊسەر رۆمان لە سەردەم ئیمە بایەس ئازاد بوود، پابەس هۊچ مەکتەبێگ نەود، پابەس هۊچ گرایشێگ نەود، تا بتۊنێد پێنۊسێ بنێدە خزمەتێ جەهانێ گ لە تێ ژیەید، من کوردم، پێناسەی من یەسە، چشتێ گ لە تووێ بۊمە، سە یە تەنیا بنەوای کار منە، ئەودۊای ئەو چشتەسە گ بایەس وە دی بایدن، بایەس ئافراندە بوودن، سە پێناسەی کوردی ئەڕای من یەی بنەوای زەینیە گ تەقەڵا کەم لە بان ئێ بنەوا سازەیل نووێگ بنەمەو و پابەس سازەیل زۊنەی زوانی و فەرهەنگی نەوم. زوانیش لەوای هەر بۊنەوەر ترەک بایەس چۊزە بەیدن، گەوراوە بوودن، و یە کار نۊسەرە، زوان بایەس لە خزمەت زەین نۊسەر بوودن و زەینێگ تۊەنێد دەسمیەت جەهان ئیمە بەیدن گ ئازاد و ئاگا بوودن.
• هەڵگەردیەیمەو وە سەر دو گلە رۆمان کوردی ئۊە، پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا چۊ وە دی هات؟
+ رۆمان پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا یەکمین رۆمان کوردی منە، و وەل چۊزە دان زوانی منەو وە دی هات، شێوەی رەوایەت، سازەیل زوانی، کەسایەتیەگان و هەڵکەفتەگان گشت وەل چۊزە دان زوانی من وە دی هاتن، وە ئێ مدووە تێکووشیم گ بافت نۊسمان رۆمانەگە وەل زوانا پەیوەندی بگرێد، راویەگان خوەیان بوون، ئەگەر سادەن، سادە گەپ بێیەن، ئەگەر نووڕگەیان وە دنیا تەک ساهەتیە، تەک ساهەتی قسیە بکەن، ئەگەر پەشێون، پەشێو قسیە بکەن، ئەگەر بۊنەوەر ترەکن گ وە مرۆڤ نزیکەو بۊنە، هەر لەوای بۊنەوەرێگ قسیە بکەن گ وە مرۆڤ نزیکەو بۊنە، وە ئێ مدووە رۆمانەگە لە یەک داچەکانم تا وەرە وەرە بان و لە بان یەی لەت جییەو بگرن گ ئەڕای ئەوڕەسین لەلێ بایەس پیەک بخوەنیەید. ئێ کارە لە رۆمان تاتریک، سانێگ لە بان ئاو وە شێوەی ترەک پێش بردمە.
• ئەو چشتە گ لە خوەنستن هەر دو رۆمانەگە وە ئیمە رەسێد یەسە گ هۊردە رەوایەت فرەسە، وە تایبەت لە رۆمان یەکم، تەتیەیمنە دەها رەوایەت بۊچگ، ک هەر کامیش قسیەیل خوەیان کردنە و دەنگ خوەیان داشتنە، مدوو ئێ کارە چەسە؟
+ ئیمە لە ناو دنیای ژیەیم گ هەر دەقە پەسای گۊەڕیەید و دیاریە گ دی نیەتۊەنیم وە ئەو شێوە گ سەد ساڵ پێش نۊسانە بنۊسیم، هەر ئەو جوورە گ ئەوانیش نەتۊەنستنە وە ئەو شێوە بنۊسن گ وەرجە خوەیان بۊە، یە یانی پەیوەندی زەین و جەهان گ سێ شێوە ئەڕای دیریمن، یەی شێوەی یەسە گ زەین لە جەهان هالە دۊا، شێوەی رەوایەت ئێ زەینە وەل ئەو دو شێوەگە جیاوازە، یانێ هەنای گ زەین و جەهان چفت بوود گ شێوەی نۆرماڵە، و هەنای زەین لە جەهانێ گ لە تێ ژیەید لە نواتر بوود، گ ئەگەر لە ئێ سێ بڕ کەسایەتیە لە ناو رۆمان داشتۊمن خوو دیاریە گ نیەتۊەنیم هەر ئەو جوورە گ خوەمان نووڕیمنە جەهان، ئەوانیش بنووڕن، لێرە نۊسەر زەین خوەی دابەش کێد تا بتۊنێد خوەی بنێدە شوون ئەو کەسایەتیە و تا ئەورە گ رێ دێرێد جەهان لە دەروەچ زەین ئەۊ بۊنێد و رەوایەت بکێد، نە جەهان زەین خوەی. هاتێ لە ناو جەهان زەین کەسایەتی جافی (جافەرلا: یەکێگ لە کەسەیاتیەیل سەرەکی رۆمان پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا) چشتەیلێگ بوود گ ئەڕای ئیمە تەنانەت ئەڵاجەۊ بوود چۊن یەی کەسایەتی نۆرماڵ نییە، ئەمان گرنگ یەسە گ بتۊەنیم باوەڕێ بکەیم تا وەلێیا پەیوەندی بگریم، و ئێ باوەڕ کردن و پەیوەندی گرتنە وە شێوەی ئیماژەیل ئاشناس، هۊردە رەوایەتەیل، چشتەیلێ گ هاتێ لە ناو زەین گشتمان بوودن، و ئێ هۊردە رەوایەتەیلە لێرە دەسمیەت دەن گ باوەڕێ بکەیم، ئەمان هەوەجە نییە گ پیەک قەبووڵێ بکەیم، مەگەر لە ناو دنیای گ ژیەیم گشتمان یەک قەبووڵ دیریم؟ دیاریە گ نە. هاتێ کەسایەتی جافی ئەڕای فرە کەس نەپووڕ بوود، ئەمان کەسایەتی جەیران نە، ئەۊ بناسن، یا کەسایەتی میرزا بناسن، و خوەیان دریژە بێیەن وەپێ، خوەیان ئیماژ درس بکەن، خوەیان رەوایەت بکەن. وەردەنگ لە دنیای ئێمڕوو ئەدەبیات جیا لە نۊسمان نییە، بایەس هاوبەش بوود، خوەی فکر بکێد، گشت چشت نەنەیمە دەمێ، خوەی هۊردەو بوود. وە هۊردە رەوایەتەیل ئامانجێیان هەر یەسە گ زەینەیل لە یەک داچەکیای مرۆڤ ئێمڕوو لە لای یەک کوو بکێد، هەر کام وە رەنگ و سەلیقەی خوەیان. ئامانج منیش لە نۊسان پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا یە بۊ، یەی رۆمان رەنگامە، لەوای یەی تابلەو گ پڕ بانێ رەنگە، و هەرکە خوەشێ لە یەی رەنگ تێد، خوەشێ تێد بنووڕێدە یەی لای، ئەڵبەت هاتێ خوەشێ لە ئەولای ناید، هاتێ وەل بڕێگ لە رەنگەگانا دژمەن بوود، وە دڵێ نەود، کیشەیگ نییە چۊن ئامانج م یە بۊە و ئەڵبەت لە لوو ئێ رەنگامە بۊنە، تێکووشیم چەن کەسیش کولیەت کارەگە بۊنن و لە بانێ هۊردە بوون، گ پێش هات و ئەوجوور گ لە دەنگ و نۊسمان وەردەنگەیل رەسیمەو، کولیەت کارەگە وەل دنیای لە یەک داچەکیای جەهان ئیمە، وەل ژیان کورد، وەل ژیان مەردم کۊەنەپارێز، وەل فیزیولوژی و دەرۊن ناسی ژن پەیوەندی دێرێد، هەرسەی خوەشم تێد وەردەنگ فرەترێگ داشتوود، وە تایبەت گ ئێسە یەکێگ لە وەرگیڕەیل بەڕێز پەسای زامەت هەڵگەردانێ وە زوان فارسی و ئنگلیسی کیشێد گ هەڵگەردان فارسی پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا گورجە و تا ئەورە گ زانم وێ زۊ بڵا بوود.
• خەوەر خاسێگ بۊ، ئێسە ک ئێ گەپە پێش هات، هەڵگەردان چەنێگ توانێد دەسمیەت بەێدن؟
+ هەڵگەردان ئەڕای هەر زوانێگ یەی ئەبزار فرە خاسە، ئەڕای هەر کتاوێگیش تۊەنێد یەی دەرفەت خاس بوود، هەرسەی وە هەر هاڵ هەڵگەردان ناوێ هاپێیەو و دیاریە گ وە خود مەتن نیەود، ئەمان کەسێ گ وەرگیڕە لە باوەڕ من فرەتر لە نۊسەر دەسمیەت دێد وە ناسین ئەو زوانە، وە ناسین ئەو کتاوە گ بچوودە ناو مەردمان ترەک، مەردمانێ گ زوان و فەرهەنگ جیاوازێگ داشتنە، و ئەو وەختەسە گ ئەڕای نۊسەر دیاری بوود گ چەنێگ تۊەنستێیە لە ناو بافت ناسنامەی خوەی وەل جەهانا پەیوەندی بگرێد. هەڵگەردان تۊەنێد یەی پەردە لە وەر چەو نۊسەر هەڵخێد و دەسمیەتێ بێدن گ وە شێوەی خاسترەکێگ دو جەهان وەل یەکا پەیوەندی بێدن، جەهانێ گ لە تێ ژیەیمن و جەهانێ گ هەس، جەهان هاوبەش. منیش ئمێدوارم وە دەسمیەت وەرگێڕەیل بەڕێزێ گ هەن، وەردەنگەیل تر لە زوانەیل ترەک وەل رۆمان پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا و هەرلێوا رۆمانەیل ترەکم پەیوەندی بگرن.
• کومدی لە ناو هەر دو کارەگە وە چەو تێد، ئەمان لە پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا دیاری ترە، باوەڕدان لە بارەی کومدی چەسە؟
+ هەر ئەو جوورە گ وەتم، ئیمە لە ناو دنیای رەنگامە ژییەم، گ هەر دەقە پەسای جەهان گۊەڕیەید، بڕێگ لە مەردم لە چشتێگ رەسنەو گ هاتێ وە ئیمە هێمان نەڕەسۊد، ئەمان ئیمەیش سوو لەلێ بڕەسیمنەو، دنیای دادەیل بۊچگە گ لە لای یەک ناوەڕووکەیل گەورا درس کەن. ئێسە لە ناو ئێ جەهانە لەوای یەی پازڵ گشت چشت هانە لای یەک، کومدی هەس، تراژدی هەس، هەڵکەفتەیل ئەڵاجەۊ هەس، هاتێ دو ساڵ پێش ئەگەر بوەتیایم، رووژێگ رەسێد گ مەردم هەنای چنە ماڵ یەک بایەس ماسک بێیەن، یا هەنای قەزا خوەن، بایەس یەکم فکرێگ ئەڕای شوون ماسکەگێیان بکەن، یەی هەڵکەفت ئەڵاجەۊ یا کومدی وە نەزەر باتاد، ئەمان ئیمە ئمڕوو پەسای لێوا ژیەیم، کومدیش نییە، و فرەیش بەرجد پەسا لەلیمان کوشێد، لە ناو رۆمان سەردەم ئیمەیش لێواسە، ئەمر کومدی یا تراژدی یا درام و … نەیریم، ئیمە یەی جەهان رەنگامە دیریم گ یانە گشت لە لای یەک مانا دێرن و هەر ئان هاتێ جایان بگۊەڕیەید، سە نیەتۊەنیم رۆمانێگ بنۊسیم و ئەمر کومدی لە تووێ نەود، لە باوەڕ م ئەو رۆمانە، نۊسمان سەردەم ئیمە نییە، تەنیا نۊسمان زەین خود نۊسەرە گ وشک هەڵاتێیە، رخێ چێیە، چرچ هالە گیانێ، نەوەکامە. کومدی ئەڕای من جیا لە چشتەیل ترەک نییە، لێوا نییە گ وە جیا هاتۊد، یا کارێگ بنۊسم گ پیەک کومدی بوود، نە، کار من کومدی نۊسان نییە، من تەنیا یەی هەڵکەفت شییەو کردمە، هەڵکەفتێ گ دیمنە یا دۊنیمن. ئەو شێوە گ من لەلێ کەڵگ گرم جوورێگە گ سەر ئایەم بتەزنێد، ئەگەر بخەنێد، هەر ئەوقەرەیشە سۊەرەو بوود، سییەوە بوود، یانە هەستەیل ئیمەس گ یەی بڕ هاتنە لە دریژەی مێژوو و کارێگ کردنە لە هۊرمان بچوودن، بایەس لەنوو لە خەو هەڵسن، بایەس لەنوو لە خەو هەڵسیم، لەنوو بژیەیم.
• رۆمان پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا کەسایەتی و ئیماژەیلێگ دێرێد ک هاتێ فرە کەس بۊشن درووە، ئایا ئێ هەڵکەفتەیلە راسگانیێن؟ ئایا لە راس بشکەیلێگ بۊنە و ئایەمەیل لە تووێ بەسانە و لە ژێرێیان ئاگر کردنەسەو؟
+ ئیمە دو چشت سەرەکی دیریم لە ناو کار رۆمان نۊسان، یەکێگ یەسە گ راسەگێ بۊشیم، دوێم یەسە گ راس بۊشیم ئەگەر تەنانەت پەسای دروو دەیمن! ئیمە هەڵکەفتەیلێگ داشتیمنە لە یە ئەڵاجەۊ تر، ئایەمێگ لە ناو بشکە بووەسنەو چشت ئەڵاجەۊێگ نییە، هەرسەی ئێ ئیماژە تۊەنێد یەی دروو بوود ئەڕای وەتن یەی چشت ترەک، ئیماژێ گ چەنان مۆتیڤ ترەک وەلێیا هاتێیە، ئلمانەیل جنسی وەلێیا هاتێیە، ناو یەی نیشتمان وەلێیا هاتێیە، پەیوەندی دانێ وەل رووژ جەزا، پابەس بۊن مرۆڤ لە دنیای کۊەنەپارێز، شێوەیل دەرمانی هەڵە و فرە چشت تر گ هەر ئەو راسەسە گ لە توو یەی دروو وە دی تیەن. من جافی گ لە ناو بشکە بەساۊنێ نەیمە لە ناو دنیای راسگانی، ئەمان پڕ دەورم جافیەیلێگە گ هانە ناو بشکە و دەس و پایان بەسیایە و لە ژێرێیان ئاگر کریاسەو، خوەیانیش نیەزانن. جافیەیلێگ هانە دەورم گ کیشەیل جنسی دێرن، و مدووێ سەرکوت کردنە، هەمیشە هەوەجە نییە ئیمە وە راس قسیەی راس بکەم، هەرسەی هاتێ بۊد، هاتێ ئێ هەڵکەفتە بۊد و یا بوود، یە ئەڕای من گرنگ نییە، ئەڕای من تەنیا یە گرنگە گ وەردەنگ فرەتر هۊردەو بوود، یەی چشت دەم دەسی نەیمنە پێ، زامەت بکیشێد. لێرەسە گ کار ئەدەبیات لە سەردەم ئیمە وەل رووژنامەوانی جیاوازە بوود، دروسە گ وە یەک نزیکن و پەیوەندی دێرن، وە تایبەت ئەدەبیات رئاڵیسم گ هەر تۊەنیم بۊشیم شێوەیگ لە رووژنامەوانی بۊە، چۊن رووژنامەوان کارێ یەسە هەر وە راسەو رێ بکێد، ئەو چشتە گ هەس بۊشێد و شییەو بکێد، گشت چشت چفت بوود، لە شوون یەک بان، ئەمان لە ناو رۆمان سەردەم ئیمە شێوە جیاوازە، بەشێگ لە کارێ ئافراندن چشتێ گ هاتێ هەر نەۊد، ئەمان وەپێ هەوەجە هەس. ئەدەبیات تۊەنێد چشت یای ئایەم بێدن، ئەمان کارێ چشت یای دان نییە، ئەگەر کەسێگ تواد تەنیا چشت یای بگرێد، بایەس بچوود کتاو تایبەت وە ئەو گەپە بخوەنێد، هاتێ رۆمانێگ لە بارەی زانستی پزێشکی گەپ داۊدن، ئەمان کارێ ئامووزش پزێشکی نییە، رۆمان یانێ دنیای موازی، دونیای گ هەم لەتێ ژیایمنە، و هەم تۊەنیم لە تووێ بژیەیم، ژیان نوو.
• بچیمنە سەر رۆمان تاتریک، سانێگ لە بان ئاو. ئێ رۆمانە چۊ وە دی هاتێیە؟
+ رۆمان تاتریک ئازمان تازەیگ بۊ ئەڕام، تۊەنم بۊشم ئێ رۆمانە گشت چشتێ گ لە ناو زەینم کوو بۊد لە سی ساڵ سەرەتایی ژیانم، لە تووێ هاتێیە، گشت ئازمانێ گ داشتمە، گشت کتاوەیلێ گ خوەنیمە، گشت سەفەرەیلێ گ چێمە، ئایەمەیلێ گ دیمە، خەوەرەیلێ گ شنەفتمە، گشت هەڵکەفتەیلێ گ داشتمە، و ئێ مدووە چوار کەسایەتی لە ناو زەینم هاتنەو دەنگ، گ ئێ چوار کەسایەتیە وە کۆنترۆڵ دوان کەسایەتی ترەک دەر تیەن، گ تۊەنم بۊشم ئەو دو کەسایەتیە هەر ئەو دو جەهانەسە گ دیریمن، جەهانێ گ وە ئیمە وەتنە، و جەهانێ گ هەس. ئەو چوار کەسایەتیشە نۊنەر گشت کەسەیلێگە گ دیمە، تەنانەت خوەمیش بەشێگ لەلێیان بۊمە. کوڵبڕ بتوام بۊشم، تاتریک، سانێگ لە بان ئاو هەر وەل خوەما وە دی هاتێیە.
• و تواسێیە چوە بۊشێد؟ هەر ئەو چشتە ک خوەدان وەپێ باوەڕ دیرین؟
+ بەڵێ، ئەڵبەت ئێ رۆمانە چشت تایبەتێگ نیەتواد بۊشێد. لەوای یەی ئایەمێ گ قاڵ کێد، لە ناو مێدانێگ وساس و تەنیا قاڵ کێد، مەردم لە دەورێ کوو بوون و هەر کامێیان ئەڕای خوەیان یەی مەتەڵ درس کەن، ئەو چشتە گ لە قاڵ کردن ئەو ئایەمە رەسینەسەو، وەل یەکا لە بارەی گەپ دەن، من تەنیا لە بارەی ئێ سەهنە نۊسامە و نۊسم، لە بارەی مەتەڵەیلێ گ ئۊشن، گەپەیلێ گ دەن. لە بارەی مرۆڤ کۊنەپارێز، مرۆڤێ گ تۊش شەڕ هاتێیە، مرۆڤێ گ ناو ژیان مودڕن و کۊەنەپارێز گیر هاتێیە، لە بارەی مرۆڤێ گ تۊش سیستمەیل و مەکتەبەیل فکری هاتێیە و خوەیش نیەزانێد ئەڕای کوو پەسای چوود، لە بارەی دنیای گ لە تێ ژیەیم.
• هۊچ کام لە کەسایەتیەگان ناو دیاریگ نەیرن، یا ئێجوور بۊشیم ک چمان موهم نییە ناوێیان چەسە، ئەڕا؟
+ یەیش هەر لە رۊ ئەو پیلان رۆمانەگە هاتێیە، هەنای بنەوای رۆمانەگە یەسە گ چەن کەسایەتی نۊنەر کەسەیل ترەک بوون، دی هەوەجە وە ناویش نەیرن. ئەڵبەت لە ئەو ئاستە گ ناو ئەڕای هەڵویژیەید، وەرە وەرە لە نۊنەری دەرتیەن و دۊنیم لە دۊاخرەو هەر کامێیان چنە شوون ژیان بێ سەر و شوون خوەیان، یانێ یەی دوالیتە دێرن لە ناوێن تیپ و کەسایەتی. ئەڵبەت ئەو جییە گ ناو ئەڕاییان هەڵویژیەید هاتێ لەنوو ئەڕای ئیمە کومدی بوود، ئەمان لە راس هەر لێوا بۊەسە، سەد ساڵ پێش چێنەسە ئاوایگ، تواسنە ناو بنەن، نووڕستنەسە ئەو ئایەمە، چنگ پەلێ وە خۊنەو بۊە، وەتنەسە پێ قەساو، ناویشێ هەر ئەوە نریاس.
• یانێ لە یەی بڕ ئیماژ یا هەڵکەفت ئاشنا کەڵگ گریاس ئەڕای پەیوەندی گرتن وەردەنگ ؟
+ بەڵێ، گاجار دەس وەردەنگ گریم و لە بان یەی هێڵ ئاشنا وەل خوەمانا بەیمنێ، ئێ کارە بوودنە مدوو یەگ وە ئیمە ئتماد بکێد و ئەگەر لە جیەیل ترەک گ ئەڕای نائاشناس، شەک داشتوود، ئەو ئتمادە بوودە مدوو یەگ دریژە بێدن وەلمانا. جیاوازی ئەدەبیات سەردەم ئیمە و ئەدەبیات سەد ساڵ پێش هەر یەسە، بایەس باڵانس بوود، سەنگەلا نەود.
• ئێ هەمگە ئیماژ ئێ رۆمانە لە کوو هاتێیە؟ ئیماژەیل ئەڵاجەۊ لەوای بڕین قول، دەرهاوردن چەو و …
+ هەر ئەو جوورە گ وەتم ئێ رۆمانە یەی کوومە هەڵکەفتە گ ناو ژیان خوەم داشتمە، ئەڵبەت نە یەگ ئازمان تایبەتی خوەم بوود نە. گشت چشتەیلێ گ شنەفتمە، دیمە، کتاوەیل مێژوویی گ خوەنیمە، کارەیلێ گ پاتشایل و ئائینەیل وە سەر مەردم هاوردنە، وینەیلێ گ لە جەنگەیل دیمە، لە جنازەیل دیمە، یانە لە لوو یەک ئێ ئیماژەیلە لە ناو زەین من ئافراندنە و وەرە وەرە لەلێیان کەڵگ گرتمە، هەر جی گ هەوەجە بۊە ئێ ئیماژەیلە هاوردمە. من یەی ئارشیڤ دێرم لە وینەیلێ گ مەتنێگ وەل خوەیانا لە ناو زەینم سازینە، نزیک سەد هزار وینە، گ کوو کردمە، لە فیلمەگان، لە وینەیل ناو کتاوەگان، لە وینەیلێ گ بڵاو بۊنە، لە هەر جی گ وینەیگ دیمە و مەتنێگ لە ناو زەین من درس کردێیە، هەڵگرتمەسێ و ئەگەر ئەو وینە لە جیێگ بۊە گ نەتۊەنستمە بارمێ، خوەم لەلێ وینە گرتمە. ئیمە لە ناو جەهانێ ژیەیم گ پڕ لە ئیماژە، ئەدەبیات ئیمە نەبایەس لە ئێ گەپە بمینێدە جی، بایەس لە ئێ دەرەقەتە کەڵگ بگرێد.
• یەکمین چشتێ گ لە خوەنستن ئێ رۆمانە وە ئیمە رەسێد، هۊردە رەوایەتە، چمان چەن چیرووک کوڵە ک نریانەسە لای یەک و ئیمە یەکم ئەوانە خوەنیمن، تا هەنای پێش چیمن.
+ بەڵێ چۊن زەین سەردەم ئیمە زەین هۊرەدە رەوایەتە و سەدەی وە دی هاتن چیرووک کوڵە، ئیمە تۊەنیم لە ئێ تایبەتمەنیە گ وە دی هاتێیە لە ناو رۆمانیش کەڵگ بگریم، یانێ لە شان یەک هاتن کوڵە چیرووکەیلێ گ دۊاخر بوونە یەی چیرووک گەورا یا کەڵێن رەوایەت. لە ناو سینەمایش ئێ چشتە دۊنیمن، یەی فیلم بوودە چەن ئپیزۆد و هەر کام کار خوەیان پێش بەن، تەنانەت گاجار وە یەکیش نیەڕەسن، لە ناو رۆمانیش ئێ شێوە هەس و منیش لەلێ کەڵگ گرتم، ئەڵبەت تێکووشیمە ئازمان نووێگیش بوود ئەڕای شێوەیل رەوایەت دو لایەنە گ لە ئاخرەو دەس وەپێ بوود و لە سەرەتایا وە یەک رەسینە، گ ئێ شێوە لە ناو سینەما فرەتر وە کار چوود، یانێ هەرچێ فرەتر پێش چیمن، لە ئەو هەڵکەفتەیل سەرەتاییە فرەتر رەسیمنەو و ئەگەر لەنوو بایمنەو لە سەرەتایا بخوەنیم، لە ئەو هەڵکەفتەیلە گ لە دۊاخرەو هاتنە خاستر رەسیمەو.
• یانێ پەیوەندی ئەدەبیات و سینەما؟
+ تۊەنیم لێوا بۊشیم، ئێ دوانە ئێسە لە یەک جیا نیێن و ئەگەر سینەما لە ئەدەبیات کەڵگ گرێد، ئیمە ئەڕا لە تکنیکەیل سینەمایی کەڵگ نەگریم؟ ئەڵبەت لە سینەما هەرەکەت دۊربین دیریم، کار لە باوەڕ من راهەت ترە، لێرە تەنیا مەتن دیریم و شکانن زەمان، شکانن خەت زەمانی فعڵەگان تەنانەت لە ناو یەی لەت لە رۆمانەگە، ئیمە لێرە بایەس لە دینامیک زوان ئەڕای ئافراندن ساهەت و بۆعد کەڵگ بگریم، وە ئێ مدووەسە گ سازەیل زوانی هاتێ بگۊەڕیەن، چۊن زۊتریش وەتم م وە ناوناس یەی نۊسەر لە خزمەت زوان نییم، و لەوای یەی زوانناس نیەنووڕمە زوانەو، زوان ها خزمەت نۊسەر تا بتۊەنێد زەینیەت خوەی نەمایش بەیدن. هەر ئەو چشتەیلە گ تۊەنن وە من نۊسەر دەسمیەت بێیەن، بێ کووم لەلێیان کەڵگ گرم، تواد فەلسەفە بوود، تواد سینەما بوود، تواد مووسیقا بوود.
• وەتین مووسیقا، ئەو جییە ک دەنگ تەمۊرە وەل تووقیان بومبەگانەو ئامیتە بوون لە چوە هاتێیە؟
+ مووسیقای کوردی فرەتر تایبەت وە جەنگە، تەنانەت هەڵپەڕگەی ئیمە فەلسەفەی لە جەنگ هاتێیە، گشت ژیان کورد وەل جەنگ و مووسیقی بۊە، خوو دیاریە ئێ پەیوەندیە لە کوو هاتێیە و منیش لەلێ کەڵگ گرتمە.
• ئایا رۆمان یا فیلم تایبەتێگ لە بان نۊسان ئێ رۆمانە کارێگەری ناس؟
+ نە، رۆمان یا فیلم تایبەتێگ نەۊە گ بتوام ئێسە ناو بارم، لە ناو نۊسان تێکووشیمە خوەم بووم، ئەمان ئێ خوەم بۊنە یەی ژست نییە، چۊن زانم گ زەین مازیار نەزەربەیگی لە چشتەیلێگ وە دی هاتێیە گ دیە، گ شنەفتێیە، گ خوەنستێیە و ئەڵبەت یەی بەش ترەک گ خوەم لە بانێیان هۊردەو بۊمە، وەپێیان فکر کردمە، هزاران سات فکرەو کردن، هۊردەو بۊن، سە هاتێ تەنیا ٦٠% خوەم بووم، ئەمان تێکووشیمە لە ئێ بەشە فرەتر کەڵگ بگرم گ یەی ئڵگوو تایبەت وە خوەم داشتووم گ ئێ ئڵگووە لە ناو گشت کارەیلم هەس. ئەمان خوو دیاریە گ کارەیل وەرجە من لە بان نۊسمانەیل من کارێگەری ناس، و هۊچ کەس نیەتۊنێد بۊشێد من پیەک خوەمم، من هەر ئەو ٦٠% خوەمە ئەگەر بتۊەنم بووم هونەر کردمە. گ ئەڵبەت ئێ گەپە لە ناو ئێ رۆمانیشە هاتێیە، کەسایەتیەگان تێکووشن گ خوەیان بوون، گ ئازاد بوون، ئەمان خوو هەمیشە لێوا نییە، هاتێ بڕێگ لە ئایەمەیل وە ٠% بڕەسێد ئێ ئازادی زەینیە، ئەمان ئەڕای یەی نۊسەر هەست کەم ئێ سەربەخوەی بۊنە بایەس بڕەسێدە ئاست بانێگ لانکەم لە ٥٠% بێدەو بان تا بتۊەنێد کار نووێگ بنۊسێد، وەنە کەفێدە ژێردەس فۆرم و نووڕگەیل وەرجە خوەی.
• لە ناو رۆمان تاتریک سانێگ لە بان ئاو، یەی کەسایەتی دیریم وە ناو گەمەخان، ئێ کەسایەتیە کیە؟
+ ئێ کەسایەتیە فرەتر لە یەگ یەی نەفەر تایبەت بوود، تۊەنم بۊشم هەر ئەو شەبەکە بەندی جەهانەسە، سیستمەیلێ گ پەسای جەهان ئیمە گل دەن یا پەسای بازی کەن، مدوو هەڵویژانن ئێ ناوە کتاو دەرۊن ناسی People Play Games لە ئڕیک بڕن بۊ، ئێ کتاوە یەکێگ لە نۊسمانەیلێگە گ لە خوەنستنێ فرە هەز بردمە. و ئێکەش ئامیتە کردن ئێ وشە، یانێ بازی یا وە کوردی گەمە، وەل یەی ئلمان ترەکا گ لە ناوچەی خوەمان فرە وە چەو تێد، و ئەوەیش وشەی «خان»ە. خان و گەمە وەل یەکا یەی مۆتیڤ درس کردنە لە دەرۊن ناسی و یەی مژار کوومەڵایەتی و مێژوویی.
• سە لە دەرۊن ناسی کەڵگ گرتینە؟
+ هەر کەسێگ گ تواد چیرووک وە تایبەت رۆمان بنۊسێد، وەرجە هەر کارێگ بایەس لە کتاوەیل دەرۊن ناسی کەڵگ بگرێد، وەل دەرۊن ناسەیل قسیە بکێد، لەلێیان یای بگرێد، جیا لە یە بایەس لە بان کەسایەتی خوەی و ئێکەش مەردم هۊردەو بوود، وەلێیانا قسیە بکێد، گووش بەیدە پێیان، تا ئەورە گ هاز دێرێد هۊردەو بوود، دەرۊن خوەی و دەرۊن مەردم بناسێد. ئێ کارە دەسمیەت دەیدن وە نۊسەر تا بتۊەنێد خاستر بڕەسێدەو لە زەین خوەی، لە کەسایەتیەگان. دەسمیەت دەیدن تا فەزای گەوراتر و قۊلترەکێگ داشتوود، لە ئەو جەهان بۊچگ خوەیە بایدەو دەیشت.
• لە بڕێگ جی لە رۆمانەگە تەتیەیمنە رستەیلێ ک هەست کەیم کود دێرن، لەوای رستەی ئاخر پەڕشت دوێم، ئایا لە راس یانە کودن؟
+ کود گ نە، لە ناو بافت ئێ نۊسمانە گاجار ئاماژە بۊە وە نۊسمانەیل ترەک، وە هەڵکەفتەیل ترەک، لەوای کتاوەیل ئائینی یا هەڵکەفتەیلێ گ ئەڕای وەردەنگ ئاشنا بوود، لەوای گەپەیل ئێستوورەیی، لەوای گەپەیل کوومەڵایەتی جوور کووڵبەری، یانە لەوای یەی ئاماژەی بۊچگ هاتێیە گ هەم وەل بافت رەوایەتەگە بخوەنێد و هەمگن بوود و هەم یەگ هاتێ بتۊەنێد لە ناو زەین وەردەنگ ئاگا، فەزایل ترەکیش درس بکێد، هەوەجە نەۊە گ فرەتر لەوە وەپێ ئاماژە بکەم، ئەمان خود وەردەنگێ گ خوەشێ تێد، پێجووە، هاتێ ئەڕای ئەۊ یەی شوون پا بوود، ئەڕای گشت لێوا نییە. گشت وەردەنگەیل هەر وە ئەو بافت و نۊسمان خود رۆمانەگە تۊەنن ئکتفا بکەن.
• ناوەیلێ لەوای گاماسی و گاپشی لە راس بۊنە یا سازیانە؟
+ نە دۊز یانە نەۊنە و نێیاشتیمنە، ئەمان لە شێوەی یانە داشتیمنە، وە ناوەیل ترەکەو، وە کووەو بۊنەیل تایبەت وە خوەیان. لێرە مدوو یەگ گەپ م لە سەر یەی ئائین دیاری نەۊە، ئێ ناوەیلە هەڵویژانمە گ ئاماژە وە یەی چشت تایبەت نەود و ئەڵبەت شێوەی پەیا کردن و دەرەقەت گرتنێیان تۊەنێد پەیوەندی داشتوود، یەی بڕ ئلمان هەس گ تۊەنێد دەسمیەت بڕێگ لە وەردەنگەیل بێدن و وەل خوەیا بووێدان ئەڕای جی ترەک، ئەمان لێریشە هەوەجە نییە لە مەتن بچیمنەو دەیشت، تۊەنیم هەر وە خود نۊسمانەگە ئکتفا بکەیم. تەنیا تۊەنم بۊشم «ماسی» لە ناو ئێ رۆمانە رۆڵ تایبەتێگ دێرێد گ هەڵگەردێدەو وە بنەوای تەکامۆڵی مرۆڤ و هەمیشە لە ناو زەین من جیەگای تایبەتێگ دێرێد.
• یەی پرسیار گ پێش هاتێیە ئەڕای خوەم یەسە ک ئەڕا ژن لە ناو تاتریک، سانێگ لە بان ئاو لێوا وە نەمایش دەرهاتێیە؟ و جیاوازە وەل ژن لە ناو پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا.
+ پرسیار خاسێگە، لە ناو هەر دو رۆمانەگە ژن مەفعووڵە یا ئۆبژەس مەگەر هەنای جیەگای خوەی گۊەڕنێد و چوودە ناو سیستمێ گ تا ئاستێگ ژن فەعاڵەو بوود یا بوودە سووژە، یانێ هەنای خوەی تواد، تۊەنێد دەسمیەت خوەی بەیدن، هەرسەی تەنیا تواسن نییە، بایەس جیەگە یا سیستمەگەیش بگۊەڕیەید، و یە یانێ یەکم بەرپرس سەرەکی خود ژنە و ئەگەر ئێ بەرپرس بۊنە لە کیس بێیەید، ئەو وەختەسە گ تۊش شەڕ تێد، تەنانەت ئەگەر بچوودە جی ترەکیش هەر ئێ دۊزەمە دێرێد. لە ناو پاڵتاوێگ ئەڕای کەیخودا بڕێگ لە کەسایەتی ژنەگان تۊەنن وە بەرپرسی چارەنۊس خوەیان بڕەسن، ئەمان لە تاتریک، سانێگ لە بان ئاو، ئێ هەڵکەفتە پێش نیەتێد، و هاتێ لێرەسە گ جیاوازی وە چەو تێد. لە ناو تاتریک، سانێگ لە بان ئاو وە مدوو یەگ گشت گیر کەفتنە و سیستم هەر ئەوەسە گ بۊە، ژنیش گیر کەفتێیە و تۊش شەڕ هاتێیە، ئەگەر وە رێ گەنێگ چێیە، لێوا نەۊە گ سرشتێ گەن بوود، لە ناو ئێ سیستمە لێوا پەروەردە بۊە، لێوا وە سەرێ هاتێیە، ئیمە چشتێگ وە ناوناس زات مۆتلەق نەیریم، زات هەر ئەو مۆهیتەسە، هەر ئەو باوگ و داڵگ و مەدرسە و ئایەمەیلێگن گ هانە لامان، زات وە تەنیا مانا نەیرێد. سە ئەگەر جیاوازی هەس وە مدوو گۊەڕیان فەزای رۆمانەگانە، ژن هەمیشە یەی چشت نییە، هەمیشە گەن یا خاس نییە، ئەۊیش لەوای مرۆڤەیل ترەکە، گاجار گەن پەروەردە بوود، گاجار خاس. ئێ قسیەیلە لە ناو پەڕشت یەکمیش دۊنیمن. لە رۆمانەیل ترەکیش گ دێرم ژن گۊەڕیەید، و لێوا نییە گ هەمیشە وە خاسی نەمایشێ بەیمن.
• کارەیل تازەیگ ئەڕای بڵاو بۊن دیرین؟
+ بەڵێ یەی رۆمان کوردی دێرم گ پەسای کارەیل گوڕانکاری لە سەرێ کەم، یەی رۆمانە گ لە سەر مناڵەیلە کار و مناڵەیلێگە گ تەنیا کەفتنە و فەزا و هەڵکەفتەیل تایبەت وە خوەیان دێرن. یەی کارێگیش تازە دەس وەپێ بۊمە، پەسای وەرە وەرە چوارچوو کارەگە دیاری کەم.
• کارەیلێ ک نۊسین پیلان دیاری دێرن؟
+ نە، تەنیا یەی چوارچوو دێرن، یەی سازەی کولی گ هالە ناو زەینم و ئێکەش نۊسمێ و تێکووشم لە ناو ئەو سازە رێ بکەم، ئەمان یەگ چۊ رێ بکەم و لە کوو رێ بکەم، چشتێگە گ وەرە وەرە دیاری بوود، فرە جار کەسایەتیەگان ئازادن، فرە جار وە یەی رێ ترەک چم گ هاتێ ئەو کەسایەتیە خوەشێ بایدن و هەر ئەو لەهزە هاتۊدە ناو زەینم، ئەڵبەت دۊاخر بایەس پیەک گشت ئێ هەڵکەفتەیلە وە دڵم بوود، لە بان گوڕانکاری فرە وەخت نەم، سی بار چل بار خوەنمێ و لەنوو نۊسمێ تا ئاخرێگ بوودە هەر ئەو چشتە گ هەم خوەم توام و هەم کەسایەتیەگە.
• لە کام لە رۆمانەگاندان فرەتر خوەشدان تێد؟
+ گشتێیان ئەڕام گرنگن، هەرکامێیان یەی بەشێگ لە ژیان و هەبۊنمن، هەر لە زەنجیر چەرخ گ یەکمین رۆمانمە تا یانە گ پەسای نۊسم، گشتێیان لە لایەن هەست دەرۊنی ئەڕام یەی جوورن، ئەمان تێکووشیمە بەرهەم وە بەرهەم پێش بچم و خاسترەو بووم، لە باوەڕ خوەم، تاتریک، سانێگ لە بان ئاو گ ئاخەرین رۆمانێگە گ تا ئێسە بڵاو کردمە، پێشکەفتێ ترەکە، تێکووشم هەر کارێ گ نۊسم خاستر بوود لە ئەوەکە، و وەرەو خاسی پێش بچم هەمیشە، نۊسەر خوەی گەوراترین رخنەگر لە خوەیە، هاتێ یەی رووژ خاسترین کارێ گ تۊەنستم بنۊسم و تەنیا لە ئەوە خوەشم بایدن، گ وە دڵنیاوە ئەوە ئاخەرین رووژ ژیانمە.
• رەسیمنە پەرتخ پرسیارەیلێ ک داشتم، ئەگەر گەپێگ مەنێیە خوەدان بۊشن.
+ فرە سپاس گ وەخت ناینە، ئمێدوارم گ رووژ وە رووژ ئەدەبیات وە دەسمیەت ئۊە ئەزیزەیل لە ناوچەی خوەمان پڕهاز ترەو بوود.