مار و شووان / دۆکتۆر فه‌رهاد عزه‌تی زاده
شووانخەڵەتنە، دۊ لەقان و لەدۊر و نزیک ڕییەن، دانووکە هەڵچنی. ڕییەن لە دووڵ ئەنەخوردێگ تیق و باڵ داۊن و لەلابان ڕییەونەو، لە نزمی پاڵێگ، بڕێ بزن وە بەق و بووڵ، پسا کروفڕو خواردن.
کلای دالیان، دەسێ کیشا وە ڕیش چەرمێ و زووردێیا و قاڵێ کرد و لەبان سانێگ، ترنج دا و لەپەڕ پژنگ، کیسەی تەمەکوو واز کرد و لەدۊر خوەی تەکانەی. قاقەز سیکارێگ دەر هاورد و وەنەرمنەرم، وە تگ زووان، پەڕ قاقەز تەڕ کرد و بنیای پڕکردن سیکارێگ نا…
لەدۊردۊرا دەنگ شاقەی کەو هات و لە بەرزای کۊەی هومالان، بڕێگ داڵ خڕ خواردن و داڵەگیژان کردن…
کلای دالیان، تا مفێگ دا لە سیکار و چەوێگ پرتان، خرمە لە ڕییەن هەڵسا و مییە، بنیای قچکوتان نا و بزن پیڕان و بەق و بووڵ کەفت لەناو ڕییەن… کلای دالیان، چمان وا لەشوون خوەی هەڵکەنیا و فرەجی خس لەشان و گورز کیشا و خوەی ئڕا جەنگ و قاڵ گورگ ئامادە کرد… لەشان ڕاس ڕییەن، مار سییەیگ، دۊ لە زەمین و سەر لە ئاسمان، فیشکان و زووان چمان قێیارە لە دەم دەرهاورد. کلای کەفتە ناوەین ڕییەن و مار. فەرەجی گرتە وەر چەو و سینگ، گورز کیشا و زانوو چمان زپ دار وەن چقان لە زەمین.
مار و کلای دالیان، هڵایە ساتێگ ورایوەر یەک گرتن و چەو نەپرتانن. کلای وەت: ئەر هەی بەسەزووان، ت ڕێ خوەد بگر و منیش ڕێ خوەم، ت بچوو ئڕا ناو ئەوڵاد خوەد و منیش ئڕا ماڵ خوەم. ت نە زووان دیری و نە دەس و نە پا، من هەرسێیان دێرم، گاهەس خاون ئێ دنیا، چێشتی زانسێیە و لوا بنیای دنیا ناس، بچوو ، خودا لەشان ڕاست…
مار وەنەرم هاتەو دەنگ:
ئەر هەی کلای دالیان، من زانم کە ت لە ئاو شەومەنە پیەرز کەی و خوراک شەوەسارە وەخوەد هرام زانی. زانم دروو لە ئایینت نییە و هەرچێ لەی دنیا لەشوون خوەی زانی و مەلەوەر و پەلەوەر لەلای ت، جا و لوور دێرن. ئۊشن لە ویەردە، ئیمە پاتشای دنیا بۊمنە و خاون زوور و زات و بەشدار. ئیستە، دنیا گۊەڕیاس و شای ماران و داڵگ شای ماران، قورب ویەردە نەیرن. من چێشتی لید نیەتوام، ڕووژیگ جامێگ شیر ئڕام بدووش و لەدۊر و نزیک خوەد بنە، منیش هەر ڕووژ گەوهەرێگ دەمە پید تا هەوەجەت وە ماڵ دنیا نەود…
کلای دالیان و مار، قسیەی یەک قەبوول کردن. ڕێخ برای نانە چاڵ و لە ڕووژەو، کلای دالیان، جامێگ شیر دووشا و لەدۊر و نزیک ڕییەن دانا و لەپای دارێگ، چەوەڕێ مار نیشت. مار وە نەرم لە کونا دەرهات و فیشکان و خوەی جوور مەونج دەلیا پێچ دا و دەم نا لە جام شیر و تا ئاخر گووپ هەڵقوڕانەی. ئێکەش، جەڕ و پێچێگ دا وەخوەی و گەوهەرێگ خسە ناو جام….
ساڵان، جوور گژەی وای سەردەروەنان هاتن و چیین و کلای دالیان، لەورایوەر کاخ پاتشای دەوران، کاخێگ ئڕا خوەی بنیا نا و قورخ و میلکان و سەرهەوەی لە خوەرڕاسان تا ڕوژاوا دریژە داشت.
لەو هەمگە ساڵە، کلای دالیان، ڕاز خوەی و مار ئڕا کەس نەوەتۊد. تا رووژێگ بیمار کەفت و کوڕەی چڕێ و وەت:
ڕووڵە، ڕییەنەگە بڕان وەرەو فڵان دەروەن و لەورە جامێگ شیر لەپای فڵان دار بنە، مارێگ تێدە ئەورە، شیرەگە خوەی و لەشوونی چێشتێ خەیدە ناو جامەگە، ت نە قسیە بکە و نە پرسێ، جام خوەد هێز بێیە و گەوهەرت بنە لە گیرفان…
کوڕ هەی کرد لە ڕییەن. هەر لەو شوونە کە باوگ وەتۊد، جامێگ شیر دانا و چەوەڕێ مەن…
چاخی نەکیشا، ئەژدەهاێگ خوەی دیار دا، هەفت پەل زووان لە دەمێ بۊ و وەختێ کیشکان، چمان هاژەی گوڵە لە دارسان پێچیا…
کوڕ لەوەر خوەیەو وەت، یە فرە ساڵە باوگم هەر ڕووژ تێدە ئێرە و هەر رووژێگ گەوهەرێگ تیەرێ، یە چ فایدەیگ دێرێ، بیلا وەیەیجار بۊمنە خاون کووێگ لە گەوهەر، پەس بار، وەی تەورە مار کوشم و هەرچێ گەوهەر دێرێ، وەلا بەم، باوگم نام خودا لیم کەی و دەسخوەش وەپیم ئۊشێ…
لە پێشتا خوەی ڕەسانە مارا و وە تەور تا لە بان دۊ مار…
لەتێگ لە دۊر مار لە لەشی جیاوە بۊ و مار چمان ئاگر چێ لە ئاسمان و هاتەو خوار…
زووان لە دەم گل دا و گوڵتووپەیگ ئاگر لە هناز کوڕ وەشان…
چاخێ نەکیشا، بڵووزەی ئاگر لە لەش کوڕ هێز گرت و قەواخێگ سییەو بێگیان لەشوونی مەن…
تا شەوار دوکوت، خەڵک لەشوون ڕییەن خڕ خواردن و گەردین تا تۊەنستن بڕکەبڕکە لیان بۊننەو…
فرە لیان، گورگ خواردۊدان و یا زگێیان دڕۊد و پسا گیان دان….
بەڵام شوون و هەتەرێ لە کوڕ پێیا نەکردن…
کلای دالیان وەت:
خوەم زانم، پرسێ بگرن! لەپاش ماوەیگ، کلای دالیان هێزدا وەخوەی و تووشێ بەسا لە قەی و هەی کرد لە ڕییەن وەرەو هومالان…
لە ژێر بەڕێگ، قەیرێ سڵسقان سزیای دی و چێشتێ نەوەت… جامێگ شیر دووشا و نا لەژێر دار و فیکەێ نەرمێگ کیشا…
چاخی نەکیشا، مار خوەێ دیار دا، سەرێ لە کلای دالیان تەکان دا و وەت: کلای دیدار من و ت لەی دنیا دی تەمام بۊ، من ئڕا ئاخرجار، ئێ جام شیرە خوەم و چم، گەوهەرێگ ئڕات هیلم، بەڵام تا قڕن بەشەر، دی من و ت، لە یەک پاکەو نیەۊمن، هەرکات ت سقان سزیاێ کوڕ خوەد بکەفێدەو هۊرد و منیش دۊ بڕیای خوەم، ئەو کینە لە دڵمان جوور ئاگر، دنیا سزنێ، ئێ دنیا وە دووسی و ڕاسی و ئەوین ها وەپاوە، کینە و جەنگ و شەڕ، میلکان سزنێ…
مار شیر خوارد و گەوهەرێگ خسە ناو جام و تەنۊرە کیشا و خەیوا هات…
کلای دالیان، تا لێڵە زەمین داگرت، لەشوون خوەێ نیشت و کوومڕ کیشا…