کورتە چیرووکەیل مەسعوود قەنبەری / جامەک ڕاسیەتەیل ژیان
فردەوس هاشمی: جێگە و ڕەنگینی چیرووکەیل پەیوەنی وەگەرد دریژیێانەو نەێرێ؛ بەڵکوو یەی نۊسەر تۊەنێ وە پاراستن چوارچووەیل فەنی و ساختار هۆنەرمەندانە، وە دەسمیەت زوان سادە و خوەمانی و هاوردن کەمترین دیالۆگەیل، چیرووکێگ دڵگر و ئەڵاجەۊ دانەخشنێ. مەسعوود قەنبەری یەکێگ لە نۊسەرەیل بەهێز کرماشانیە ک تۊەنستێە وە ڕەنگینی ئێ کارە بکەێد و تۊەنیمن بۊشیم تەنیا چاڵاک مینیماڵیست لە وڵاتە ک تا ئاست بانێگ وە ئێ دەسکەفتە ڕەسیە.
کوومە چیرووک «ڕووبارێ ک خوەمان لە ناوێ خنکانیم» ک چاپ کریای ساڵ ١٣٩٩ هەتاوی لە چاپەمەنی باشوورە خاسترین بەڵگە ئڕای نیشان دان ئێ ڕاسیەتەسە. ئێ بەرهەمە چواردە چیرووک لە ناو خوەێ دێرێ ک گشتێ تایبەتمەندیەیل یەی مینیماڵ خاس و هۆنەرمەندانە دێرن. مەسعوود قەنبەری لە کەمترین وشەیل ئڕای ڕەسانن فرەترین واتا و مانا کەڵک گرتێە.
چیرووکەیل مینیماڵ ئێ نۊسەرە ڕاسیەتەیل فرەێگ لە ناو وشەیل کەمێگ جیەو کردێە تاگەر بڕەسنێدانە زەێن وەردەنگ. فرە لە ئێ چیرووکەیلە پەیڕەنگ نەێرن و ئەگەریش دێرن فرە داپیچیای نیێن و وە هاسانی و سەرڕاس ڕەوایەت بۊنە ک چەن مەورد لەلێان لە ئێ نۊسمانە ئڕای نموونە شیەو بوون.
چیرووک مینیماڵیستی ڕەوایەتێ ڕاسکانی لە ژیان ڕووژانە و لە هەڵکەفتەیل دەم دەسی و دواژەس، ئەمان کاریگەریێ ک لە سەر زەین وەردەنگ نەێ فرەتر لە یەسە و یەی ئازمان ئاسائی نییە. کەسایەتیەیل چیرووک مینیماڵ هەمیشە مەردم ئادیێن و ئێجوور چیرووکەیلێگ لە شوون قارمان پەروەری نیێن، بەڵکوو توان یەی ڕاسیەت پڕرەنگەو بکەن تاگەر ئڕای گشت مەردم سەرنج ڕاکیشەو بوو.
کورتە چیڕووکەیل مەسعوود قەنبەری، جەرەقەیل ئانی و کوڵێگن ک توان وێنەێ گەوراێگ لە ژیان مرووڤ نیشان بێەن.
ئڕای نموونە لە چیرووک «سوو»
دۊەت پساێ وەل وەیلکانەێگا بازی کرد.
وەت:
- «با! مداد ڕەنگیەگانم فرە کوڵەو بۊنە!»
کوڕ لە وەیشت نۊر بێ نز چراخ مۊشی، مەخش نۊسا.
پیاێ، هەڵاژیاۊ. ڕادۊنێ ناۊدە بان زگەو.
ژن، لەپسا خاوڕۊن درس کرد.
دۊەت وەت:
- «با! مداد ڕەنگیەگانم کوڵەو بۊنە…! سوو ئڕام…!»
ئێکەش، تێیارەیل هاتن و… دی هیچ مداد ڕەنگیێگ کوڵەو نەۊ…!!
لە ئێ کورتە چیڕووکە، وە مدوو دەرفەت کەم، هەم ژمار کەسایەتیەگان کەمە و هەمیش فرە تایبەتمەندیەیلێان نیشان نەێریاێە. یانێ لە ئێجوور چیرووکەیلێگ، کەسایەتی بەشێگە لە فەزای داستان و هەوەجە وە پڕرەنگەو بۊن تایبەتێگ نەێرێ؛ نۊسەر وە ئێ شێوەی کارەو ئێ هەستە وە وەردەنگ دەێ ک ئێ کەسایەتیە تۊەنێ نۊنەر هەرکەسێگ بوودن. وه گشت مەردم هاتێ وەگەرد ئێ هەڵکەفتەو ڕۊەڕۊ بوون. یانێ ئامانج نۊسەر یە نییە ک یەی کەسایەتی پوویا ئڕای داستانەگە ساز بکەێدن ک لە شوون گۊەڕێانەیل جوورایجوور وە ئاکامەیل جوورایجوور بڕەسێ؛ بەڵکوو تواێ یەی ڕاسیەت کوومڵایەتی-ڕامیاری پڕڕەنگەو بکەێ و وە مەردم بۊشێ ک وە مدوو شەڕ ئاکام گشتێ هاتێ لێوا بوودن؛ و جیاوازی نەێرێ کی بۊد و کەسایەتید چۊن بوودن.
یە سروشت ڕئاڵیسم یا ڕاسیەت‌خوازیە ک لە تایبەتمەندیەیل گرنگ چیرووک مینیماڵە. قەنبەری لە ئێ چیڕووکە هەم “مناڵ” هاوردێە ک نۊنەر و دریژەدەر ژیان بانانە و هەمیش لە وشەی “سوو” وە شێوەێگ کەڵک گرتێە ک زەێن وەردەنگ فرەتر بوەێ وەرەو بانان؛ ئێکەش وە شێوەێگ چیرووکەگە تەمامەو کەێ ک زەربە و جەرەقەێ گەورەێگ بێەێدە زەێن وەردەنگ و وە ڕووشنی و ڕەنگینی نیشان بێەێ ک چەنێ ژیان بانان خوەمان و مناڵمان هەر ئان تۊەنێ لە ناو بچوو.
لە کورتە چیرووک «چلە»
نۊسەر بەشێگ لە یەی یەکەوگرتن و شەونشینی بنەماڵەیی لەوای یەی کورتە فیلم نیشان وەردەنگ دەێ؛ یەکێگ لە ڕیەیلێ ک تۊەنێ وە نۊسەر مینیماڵیست دەسمیەت بێەێ تاگەر لە کەمترین وشە ئڕای فرەترین واتا کەڵک بگرێ، هاوردن وشەیلێگە ک ئاماژە وە یەی هەڵکەفت تایبەت کەن. مەسعوود قەنبەری لە ئێ چیرووکە لە «لەیلا زانا» ناو بەێ ک وە مدوو کەڵک گرتن لە زوان کوردی لە لایەن پارلمان تورکیەوا کەفێ لە بەندیخانە؛ هەر لێوا لە «ڤیان کارۆخ» و چەن کەسایەتی و چاڵاک ناسیاێ ک لە یەی بەڕنامەی ماهوارەیی پەسای نیشان دریەێ. و لە ئێرە نۊسەر ڕەفتار بنەماڵە و کەسایەتیەیل چیرووک لە بەرایبەر ئێ بەڕنامەی ماهوارەییە وە شێوەێگ نیشان دەێ ک نائاگاداری لە باوەت مژارەیل ڕامیاری و کوومڵایەتی و خەمسەردیێان وە ڕەنگینی ئڕای وەردەنگ دیاریەو بوو؛ ئڕای نموونە:
زارا ئۊشێد:
- «با..! تن خودا ئەوەزێ بکە… سەرمان چێ…»
لە ئێ کورتە چیرووکە هەرسەی کەسایەتیەیل فرەێگ هاتنە و نۊسەر تایبەتمەندیەیلێانیش دیاریەو نەکردێە، ئەمان هەر لە ڕێ دیالۆگەیلێانەو چشتەیلێ ک وەردەنگ وە زانستنێان هەوەجە دێرێ ڕووشنەو کردێە. کەسایەتیەگان کەم قسیە کردنە ئەمان هۊردەکاریەیل نۊسەر لە سەر لەحن و شێوەی قسیە کردن کەسایەتیەیل بەش فرەێگ لە بار مانایی قسیەیل ئێ کەسایەتیەیلە وە کووڵ کیشێ.
لە چیرووک «چەن شەمە؟»
چیرووک وە وڕاوەیل نادیار یەی کەسایەتیەو دەسپێ بوودن ک وەردەنگ دۊز نیەڕەسێدەو کییە و پەسای گەپ چوە دەێ:
«ئەک کاوڵ شەڕێ بکەێ… لەێ واران خەڕگ و هفار گەرما… چەو چەو مەۊنە…! کەس کەس مەناسە…! لەشم بۊە ئاو… یە سەموومە… دێر چێم… فرە دێرە… مەردم گشتێ هاتنە… گوزەیشتێە… بیلا پاکەتێ شرینی بسینم… کوڕە خوەشێ لە نان برنجی تێ… هە لە مناڵییا خوەشێ هات… دکانەیل گشتێ بەسانە…ئڕا دکان بازار زۊە… چمان ئاگر وارێ… کوڵیام… دڵنگەیلەگە چەوسیانە لەشمەو… نییە… دکان واز نییە کی وەێ گەرم نیمەرووە دکان واز کەێ؟ بایەس شەوەکی بسێنیام… وە دەس پەتی چۊ بچم؟ مەردم خراو دەنەپیم… هە کوڕە نیەۊشێ داڵگە هازد بڕیاس پاکەتێ شرینی وەلا بارید؟ ت خوو زانید چەنێ نان بربجی دووس دێرم…»
لە ئێ بەشە لە چیرووک، نۊسەر وێنەێگ لە یەی داڵگ نیشان وەردەنگ دەێ ک پەسای ئڕا سەردان وە ماڵ کوڕەگەێ چوودن؛ داڵگێ ک زانێ کوڕەگەێ لە چوە خوەشێ تێ و نیەتواێ وە دەس پەتی بچوو، پەشێو و نگەرانە. لە بەشەیل ترەک ئڕامان دیاریەو بوودن ک نیەزانێ ئمڕووژ چەن شەمەس؛ و هەرچێ وەرەو نواترەک چیمن ڕەسیمنەو ئڕای ئێ داڵگە گرنگە ک ئمڕووژ پەنشەمە بوو. لە ڕێوارەیل پرسێ ک ئمڕووژ چەن شەمەس و ڕەسیدەو ک چوارشەمەس:
“وەێ ئمڕوو چوارشەمەس؟ لە خێاڵما پەنشەمەس… چۊ نووڕسەپیم… چمان ئایەم نەیە، تواسم بۊشم براگەم ئایەم ئاوی دیدە؟ خوو نیەزانم چەن شەمەس… شێویامە… ورگاشتە بۊمە… چوە بکەم؟ هەوو… ئەوەسە کەس وە دەیشتەو نییە… چوارشەمەس… ئەنۊ ئڕا لە منا پەنشەمەس؟ ئێ پیاێ گیژ وڕیشە دەنگ نەکرد… هە لە خڕ پڕ میوانەی بۊ… یانێ خاستر… ئمڕوو کەس لە ئەورە نییە… قڵاێ دڵم گیریاس… یە چەن ڕووژە سەر وە کوڕە نەیامە… پڕ دڵم خوسەس… ئێوارە شرینی سێنم ئڕا سوو… هەوڵ کردم… بۊمە نەتڵ ئاو… ئە… تاکسیێگ هات…! تاکسی …! تاکسی…! دەربەس قەورسان..!!”
لە ئێرە هەم دۊنیمن ک نۊسەر وە هونەرمەندیەو تۊەنستێە هەڵکەفت و بەشێگ لە ژیان ڕووژانەی مەردم ک هاتێ ئڕای فرە کەس لەلیمان ئاساییەو بۊ، وە شێوەێگ نیشان بێەێ و لەلێ کەڵک بگرێ ک وەردەنگ پەیوەندی قۊل وەگەردێا بگرێ. نۊسەر وە کەڵک گرتن لە دەم دەسی ترین وشەیل چۊ پرسیار “ئمڕووژ چەن شەمەس؟”، هەم پەشێوی ئێ کەسایەتیە تا بانترین ئاست نیشان وەردەنگ دەێ هەمیش نیشان دەێ ک گشت ڕووژەیل ئڕای ئێ داڵگە، یەی داڵگ ک کوڕەگەێ لە دەس داێە، پەنشەمەن.
گشت چیرووکەیل ئێ بەرهەمە تا ئاست بانێگ تایبەتمەندیەیل مینیماڵ وە ڕەنگینی و هونەرمەندانە لەتێان جیەو بۊە؛ ناوەڕووک ئێ کورتە چیرووکەیلە هەلکەفتەیل و مژارەیل مرووڤویەتیێن. هەبۊن دیاری و سەرڕاس ڕاوی لە ئێ جیرووکەیلە کەمڕەنگە؛ یە لە ئامناجەیل هونەر مینیماڵ ئەوسڕین نۊسەر لە ناو بەرهەم، یاگەر ڕووشنتر بۊشیم، نەۊن یەی نووڕگەی دیاریە. مەسعوود قەنبەری وە ڕەنگینی تۊەنستێە وە ئێ ئامانجە بڕەسێ و بێ یە ک نووڕگەێ خوەێ و ئیدئاڵ خوەێ دیکتە بکەێ؛ تەنیا یەی هەڵکەفت لەوای یەی فیلم نێسان بێەێ و داوەری بیلێدەو خود وەردەنگ.
انتشار در هفته نامه صدای آزادی / شماره 643