سادق سامرەیی کارگەردان و نۊسەر کورد: خوه‌م له ناو فیلمه‌یل نه‌سازیاێ دۊنم
وەتووێژکەر: مازیار نەزەربەیگی
کات: ١٠ ساران (ئازەر) ساڵ ١٤٠٠ هەتاوی
هەنای ناو سینما و فیلم تیەێد، کەمتر کەسێگ هەس گ وەل ئێ هونەرە رۊەڕۊ نەۊد یا لەلێ نەشنەفتۊد، هونەرێ گ تۊەنیم وەپێ بۊشیم دەرەقەت نەمایش ژیان، وە تایبەت هەنای ئەو فیلمە لە ناو فەرهەنگ و ناوچەی خوەد وە دی هاتۊد، و نەمایشێگ بوود لە ژیانێ گ ئەڕامان ناسیایە و هەست تایبەتێگ وەپێ دیریم؛ وە ئێ مدووە لە لایەن هەفتەنامەی دەنگ ئازادی، هایمنە خزمەت جناب «سادق سامرەیی»، کارگەردان و نۊسەر کورد گ تا ئێسە چەنان مۆستەند و فیلم کوڵ و دریژ داستانی سازینە. مۆستەنەدەیلێگ لەوای «شای ماران»، «نابغه‌ای که اسب سواری نمی‌دانست» و «بنملی»، و هەر ئێ جوور فیلم کوڵ «٢١و٢١»، و ئێسەیش خەوەر فیلم دریژ داستانی «تەنیا دارێگ بۊم وە سەر یاڵەوە» ئاخرین ساختەی کاک سادق سامرەیی بۊە مدوو خوەشاڵی وەردەنگەیل سینما لە کرماشان. ئەڵبەت جناب سامرەیی جیا لە هونەر سینما لە ناو ئەدەبیاتیش چالاکن و تا ئێسە یەی کوومە چیرووک وە ناوناس «تەرجمان» وە زوان کوردی لە ئیشان بڵاو بۊە.
– فرە خوەشاڵم دەرفەتێگ بۊە ئەڕای یەگ وەل جنابدا گەپ گوڕێگ داشتووم، ئەڕای سەرەتای قسیەمان ئێ پرسیارە دێرم کاک سادق بەڕێز، ئڕا وەرەو فیلم سازین گام هەڵگرتینە، ئامانج جنابت لە یەگ ئێ هونەرە هەڵویژانینە چوە بۊە؟
نیەزانم ئڕا هاتمە ناو سینما، تۊەنم پاشخوانێگ جفت‌جوور بکەم گواێ وە دەرد کەسێ نیەخوەێ، گاهەس ئاێم رووژێ لەێ‌بارەوە چشت وەلیفەتدارێ بۊشێ، ئێرنگە نە.
– تاریف هونەر سینما لە باوەڕ جنابت چوەس، ئایا هاینە شوون تاریف یا مانای نووێگ؟
سینما یانێ جۊلە، چشتێ ک لە سینما خڕێدەمەو خوەێ جۊلیانە، لە گشت بارێگەو چ دۊربین چ سووژە، چ ئدیت.
– لە باوەڕ جنابت، هونەر سینما چ دەرەقەتێگ لە ناو خوەی دێرێد گ تۊەنێد ئەڕای مەردم چێژبەخش بوود؟
مەردم فرە لە شوون هنەر سینماوە نیین، خوەشێانەو سەرگەرمێ تێد و ئەو کەسانە ک پەێجوور سینمان فرە شمارێان کەمە، هاتێ کەمتر لە لایندارەیل ویژوال‌ئارت .
– فیلمەیلێگ بۊنە گ مەردم پێشوازی فرەیگ لەلێیان کردنە، گ زۆرم فیلمەیل دریژ و داستانی بۊنە، ئایا لە باوەڕ جنابت یانە بەشێگ لە هونەر سینما نیەتۊەنن بوون؟
گاهس لێوا گەپێ قومیاۊد گواێ تەربیەت هەڵەێ هنەری، هسکوت فام و زەوق مەردم کردێیە و نیەهیلێ وەرێیان بوودە هنەر سینما.
– چۊنیەتی پێشوازی لە هونەر سینما لە ئێران، وە تایبەت لە ناوچەی خوەمان کرماشان و ئیلام، وە مدوو تایبەتمەنی سینماس یا زەینیەت مەردم یا مدوو ترەک دێرێد؟ ئەڕای نموونە ئۊشم، لە پارێزگەی کرماشان و ئیلام، یەک دوان ساڵون سینما فرەتر نییە، کانوون و دەسەڵات دیاریێگ نییە، بەرجەوەنی نییە؛ ئێسە ئایا نەۊن بەستەر دیاری و پڕهازێگ بۊەسە مدوو پێشوازی کەم هاز مەردم، یا پێشوازی کەم هاز مەردم بۊەسە مدوو ئێ کارەساتە؟
من پاشخوان رووشنێ ئڕا ئێ پرسیارەیلە ک نیاز وە زانایی کومەڵناسی و مڕوڤناسی دێرن، نەێرم.
– سە هەڵگەردیەیمەو وە خوەدان. فیلمەیلێ گ تا ئێسە سازینە، فرەتر وە زوان کوردی و لە ناو فەرهەنگ کورد بۊە، وە تایبەت لە ناوچەی کرماشان، ئێسە پرسیارم یەسە، ئلمانەیلێگ لەوای ناسنامە، زوان و فەرهەنگ مەردم چ نەخشێگ لە ناو هونەر سینما دێرن؟
کارگەری فرەێ دێرێ، نووڕگەێ ئەو مەردمە ئەر لە لایەن فیلمسازەو درس بناسیەی تۊەنێ شێوەێ جیاتی و تایبەتیگ لە سینما بخەێدەو.
– ئایا لە ناو سینما، هەنای زوان کوردی تیەێد، هەوەجە وە فکر کوردییش دێرێد؟
ئەر لە شوون سینماێگ بۊمن ک ناسنامەێ کوردی داشتوو، ئارێ، لواێ سینماێ ژاپون ک لە “زن” یا لە نەقاشی یا لە هایکوو قەرز گردێیە.
– ئێسە لە باوەڕ ئۊە، ئیمە چوە دیریم گ تۊەنیم وە سینما بڕەسنیمنێ تا ئێ فکرە بۊنیمن یا وە قەوڵ خوەدان بکەفێدەو جۊلە؟ تۊەنین یەی نموونە بۊشین.
هەزار دوێس ساڵ شێعر کوردی.
– لە ئێ باوەتە بەڕنامەیگ ئەڕای فیلم سازین دیرین؟
راسێ کار هەر کەس و کار منیش نیە. خوەش‌هاتن تا ئەنجام داین هەم ساڵان فرەێگ و هەمیش بەخت فرەێگ تواێ.
– هاڵ و رووژ سینمای کوردستان چۊ دۊنین؟ ئایا بوود ناو یەی نەتەوە بنەیمنە دۊای سینما و بۊشیم ئێ فیلمە تایبەت وە ئێ نەتەوەسە، ئایا کوردستان خاوەن ئێ جوو تاریفێگ لە سینما بۊە و لە جەهان خاوەن دەنگ هەس؟
فیلم کوردی هەسە و ئەگەریش نەود لە بانان کەفێدەو چۊن مەردمێ وە ناو کورد لەێ جهانە ژیەن. ئەمانێ سینماێ کوردی کەمێ هەوەجە وە قۊلەو بۊن و دەرەقەت فیلمساز دێرێ. تۊەنێ سینماێ کوردیش بوو ئەر فیلمساز هوشیار کورد داشتۊمن و سینما خاس بناسێ و لە نووڕگە و جەهان کوردانیش بڕەسێدەو هەم لە کوردسان و هەمیش لە جەهان وەردەنگ دۊنێدەو گواێ ئێرنگە خەوەرێگ نیە.
– ئایا لە ئێ بەرە فیلم دیریم یا تۊەنین ناو کەسێگ بارین گ لە ئێ ساڵیانە تۊەنستۊد وە ئێ بەرە نزیکەو بوود؟
هەست و حاڵ کوردی لرپەێ تێ لە فیلم “ڕێ” گونای، یا لە فیلم “ڕیەن”، هەرساێ زوانێ ترکیە، گواێ جغرافیا و گرامر ئایمەگان کوردیە. قوبادیش لە “زەمانی ئڕا مەستی ئەسپەگان” جغرافیا و هست کوردی خەێدنەو، گواێ سینماێ کوردی تۊەنێ قۊلتر لە یانەیشە بوو.
– لە ناوچەی کرماشان و ئیلام ئڕا لە ئێ ساڵیانە ئەقەرە کەم هاز بۊمنە لە باوەتی فیلم سازین و نتۊەنستیمنە لە ئێ باوەتە پێش بچیمن؟
راسێ تۊەنم چشتەیلێگ بۊشم وەلێ یە کار کەسان ترەکە جوواو بێەن منیش خوەم جاروەختێ ئڕام جی پرسێارە ک ئڕا لێواسە و… گواێ م چەو بڕیمەسە بانان و خوەم لە تخون ویەردەوە نیەم.
– جنابت هەم مۆستەنەد سازینە و هەم فیلم کوڵ و هەم فیلم دریژ داستانی، فرەتر هەزەو کامێیانین و خوەشدان تێد لە کام بەش فرەتر کار بکەین؟
من حەزەو سینمام، لە گشتێش پسا ئەزموون کەم تا بۊنم لە کوو سا داخەم.
– جەهان فکری جنابت چوەس و لە کوو هاتێیە، ئایا لە ناو فیلمەیل خوەدان هاینە شوون ئامانج یا مانای تایبەتێگ؟
تەڵاشم یەسە فیلم ئاێم-خەڵەتنە نەسازم. فیلم سانتی‌مانتاڵ نەسازم، یانە هێڵ‌سوورن ئڕام.
– مژارەیلێ گ ئەڕای مۆستەنەد سازین لە بێز چەو داشتینە وە چ مدووێ هەڵویژانینە؟ ئەڕای نموونە مۆستەنەدەیلێگ لەوای «شای ماران»، «نابغه‌ای که اسب سواری نمی‌دانست» و «بنملی».
جاروەختێگ وە هاکووەو چێمەسە مل سووژەێگا جور نابغە…، جاروەختێگیش کوروورەم لە سەر ناسنامەێ کوردان بۊە.
– لە باوەتی مۆستەنەد بنملی، تۊەنیم بۊشیم یە هەر ئەو فکر کوردیەسە؟
پێ فکر نەکردمە، سەرخوەشی شێتانە بەشێ لە ژیان کوردە، لە بەشێگ لە “بنملی” تواسم ئەو سەرخوەشی بنملیە لە چوارچوو پرفورمەنس دۊەت راوی ک خانم «دیمەن پەروین» ئجراێ کرد بخەمەو، فرە ئیدەیل ترەکیش بۊ ک هەل و مەرج ناوچەمان تەسک و تەنگ بۊ ئڕا وەڕێیەو بردنێ.
– سازین فیلم مۆستەنەدێگ لەوای بنملی، گ لە باوەڕ من لە ناو دڵ مێژوو نیشتمان کورد هاتێیە، چ چاڵشەیلێگ ئەڕادان داشت؟
یەکم باس ئقتسادی بۊ چۊن لە پیچینگ* سینماێ جوان پێ بوودجە نەدان یانێ لە سەر یەوە ک دەمەکی جەخت لە سەر فەرهەنگ بوومی داشتن، گواێ وەل باسەگەێیا پەێوەنی نەخسن بێجگە یەکێگێان. لە لاێ ترەکیشەو خۊسانن ژنەیل کورد ئڕا بنملی کردن ستەم بۊ.
– سە وە مدوو یەگ لە ئێ فیلمە ژنەیل بەشدار بۊنە، گیچەڵەیل فەرهەنگییش کارێگەری ناس لە بان پێش چێن کارەگە!
ئارێ، من تواسم ئێ فیلمە لە لەکسان و کرماشان و ئیلام فیلمبەرداری بکەم گواێ هەرچێ گەردیمن کەسێ هاوکاری نەکرد و گشت وەتن عەێبە، یا چشتەیلێگ لێوا. لە بەشەیلێ لە لەکسان پێ ئۊشن باوان بەۊڵە، لە سنجاوی و لە گوران و جاف پێ ئۊشن هل‌گەو، لە موکریان بالوورە و… ، یانە وەتم بزانین ک تواسمە لە ناوچەێ گەوراترێ فیلمبەرداری بکەم ک جوور نەۊ.
– پەسای وە یە فکر کەم ئایا ئێ گیچەڵەیلە تۊەنن بوونە سووژەی تایبەتێگ ئەڕای فیلم سازین گ لە وەر چەو وەردەنگ وە شێوەی پڕهازێگ دیاریەو بوون؟ یانێ فیلم سازین لە بارەی هەر ئێ مۆتیڤەیلە وە شێوەی فیلم لە فیلم، لەوای فیلم رووژ وە جی شەو فرانسوا تروفو. هاوڕێ ئێ جوور شێوە و مژارێگ هەین؟
ژیاین لە وڵات خوەمان یانێ یەگ خاوەن بانک عاتفی دەوڵەمەنێ بۊن ک کافیە نۊسەر دیسیپلین و نووڕگەێ هەڵکەفتێ داشتوو تا تەجربەێ ژیان بنۊسێ و فیلمسازیش بکەێدەێ فیلم، ئێ گیچەڵەیلیشە ک ناو بردیمن ریشە لە گیچەڵەیل قورستر و قۊڵترێگ دێرن ک خاستر یەسە فۆکووس بکەیمنە بان ئەوانە، جوور چەوتەنگی یا تەمەڵێ یا … مەنزوورم ئارکی‌تایپەگانن ک لە گشت جەهان هاوبەشن و هاوزەمانیش تۊەنیمن رەنگ و بوو و رێزوان وڵات خوەمان لە تێ بۊنیمنەو.
– دروسە هاوڕێیم، ئێ مژارەیلە رێ کار فرەیگ دێرن. چەنان لە فیلمەیلێ گ جنابت سازینە لە فستیڤاڵەیل جەهانی ئکران بۊنە، لەوای بنملی لە فستیڤاڵ برلین، ئایا لە ناو ئێران ئەو جوور گ بایەس لاداری کردنە؟
ناو فیلم بەڵگەیی هاوردین و فیلم چیرووکی، گواێ سینمای تەجربییش (ئکسپریمنتال) باێەسە بۊشم ک فیلم 21 و21 لەێ چوارچووەسە و لە فستیڤاڵ کوڵە‌فیلم تەێران پەسەنیا و ئکران بۊ. بنملیش چەنان فستیڤال چێە و ئکران بۊە و نابغەیش لە فستیڤال شەبدیز هەم ئکران بۊ و هەمیش خەڵات بەش ئستوورە برد. ئەڵبەت یانە گشت فیلمەیل من نیین و تەنانەت ئەو فیلمەیلیشە سازیمە گشت فیلمەیل من نیین! بایس ئەو هەمگە ئنرژی و تاقی‌کردن ئێ بیس ساڵە ک ئڕا سووژەیل جووراێجوور نامە و هیچ کامێان وە ئەنجام نەڕەسی پێان ئزافەو بکەیم چۊن من خوەم لە ناو ئەو فیلمەیلە دۊنم ک هەرگز نەسازیانە، نە یانە گ سازیمە.
– مدوو سەرەکی ئێ هەڵکەفتە چوەس، بێ دەسەڵاتی یا مدووەیل ترەک؟
تلۊزن کرماشان یەکم جیێگە ک پشت مستەنەدسازەیل شکان و ئێجار حەوزەێ هنەری و ئرشاد و گشتێیان هەر لە ئوستانداری و شارداری و… کووتاهی کردن. نە تەنیا ئیدەگان من بەشکم فرە لە دووسەیل فیلمسازم هەڕەکیان و چینە رێیەو.
– ئەو جوورە گ ئاگادارم چەنان مۆستەنەد دیرین، وە مدووەیلێگ ئکران نەۊنە و مژارەیل کوومەڵایەتی دێرن. دروسە؟
مدوو ئکران نەۊنێیان خەمسەردی ئەتمسفر شارەگەس، ها هۊرم هەڤدە ساڵ پێش رەفیق کرماشانیگم چۊدە سنە فیلم کوڵێ سازۊد و لەورە تاڵار سەرەکی شار سنە ئڕا ئکرانێ ئامادە کردۊن و ڕخنەگر و شان و تان فرەێگیش ئڕای جوور کردۊن، ئمجا فیلمەگە فرە تەنک و تواڵ و زەعیف بۊ، گواێ بەرخورد حرفەیی بەرپرسەیل فەرهەنگی ئەو شارە ئڵاجەۊ بۊ، دی خوەدان تا ئاخرێ بچن ک ئیمە لەێرە چۊ وەرەقەت گردیمنە تا ئمڕوو.
– سە ئەگەر فەزای هونەری وە تایبەت لە کرماشان وەرەو رووژنای بچوود، تۊەنیم چەوەڕێ ئەو فیلمەیلیشە بۊمن؟
بێ‌گومان.
– یەی فیلم کوڵ وە ناو «٢١و٢١» دیرین گ کار جیاوازێگە.
فیلمێگە ک ئکسپریمنتالە و ساڵ 1396 (هەتاوی) لە پەردیس سینمایی چوارسوو لە تەێران ئکران بۊ. خوەم خوەشمە ئێ فیلمە تێد، لە سازینێ پابەن و دەربەن هۊچ قانوون ناسیاێ سینمایی نەۊم، هەر جوور دڵم کامیا پلان گردم.
– مدوو ئێ ناوە چوەس؟
فیلمەگە هەگ ئدیتێ تمام بۊ، زەمانێ بۊە 21 دەقە و 21 سانیە. منیش ناوگیرێ کردمە ئێ ناوە، پیەک وە هاکووەو.
– چەنێگ هەزەو کار تەجروی و جیاوازین و تا چ ئاستێگ لە ئێ باوەتە پێش چین؟
تا ئەورە گ بڕەسنێدەمە رێزوان دەرۊنی خوەم. گاهەس لە پاشێ هەم بچمە وەرتر بزانم سینما تا کوورەس و چۊنێگە.
– وەردەنگەیل چۊ تۊەنن مۆستەنەدەیل و فیلمەیل جنابت بۊنن، جیێگ هەس وەپێیان بناسنین؟
نیەزانم… همێدەوارم لە شوون کرونا ئکرانێیان بقومێ. دو مانگ وەرجە کرونا لە لاین ئەنجمەن سینمای جوان بەڕنامەریزی کردن ک کارەیلم لە کرماشان ئکران بوود ک وەرمان بۊە کروناوە.
– دیاریە هەم وە مووسیقا و هەم وە ئەدەبیات مەیل فرەیگ دیرین و لە ئێ باوەتە کتاویش دیرین، وە تایبەت کتاو تەرجمان گ یەی کوومە چیرووک دڵگرە و هەم یەی کوومە شێعر گ وێ زۊ بڵاو بوودن، نەخش ئێ دوانە، یانێ مووسیقا و ئەدەبیات لە ناو سینما چۊ دۊنین و چۊ لەلێیان کەڵگ گرتینە؟
ئەر شعر و چیرووک سووسە بکەنە ناو سینماێ منەو وە شیوەێ ناعەقڵی بۊە و خوەم فرە خوەشم نیەتێ ئاگادارانە ئێکارە بکەم.
– لە باوەڕ جنابت ئەدەبیات وە شێوەی ئاگاهانە نیەتۊەنێد دەسمیەت بەێدن وە هونەر سینما، وە تایبەت چیرووک؟
مەنزوورم کارەیل ئەدەبی و نووڕگەێ ئەدەبی خوەم بۊ ک نارمەێ ناو سینما، گواێ فرە پەێجوور چیرووکم، وە تایبەت نۊسەرەیل کورد ک لێیان ئقتباس بکەم. خوەش دێرم ئڕام بقومێ ک بتەقیەمە چیرووک کوڵ یا دریژ کوردییگا ک وەل دەرۊن منەو بپووڕێ و بکەمەێ سناریو.
– مووسیقا چوە؟
ئێرنگە فۆکووسم ها بانێ منتاێ نیەتوام شڕوفەێ بێیەم.
– بڕەسیمنە ئاخەرین فیلم جنابت گ پەسای کارەیل ئدیت و تەدوینێ ئەنجام دەین، یانێ فیلم «تەنیا دارێگ بۊم وە سەر یاڵەوە»، ئەو جوور گ دیاریەو بۊە یەی فیلم داستانیە، ئەگەر بوود لە بارەی ئێ فیلمە ئەڕامان گەپ بێیەین، سووژەی چۊنە، لوکەیشنێ لە کوو بۊە، چەنێگ وەخت بردێیە و نەزەر خوەدان لە بارەی ئێ فیلمە چوەس.
هامە شوون جورێ لە سینماوە ک نیەتۊەنم فرە وازێ بکەم چۊن هێمان هامە سەر رێ و زۊە ک گەپێ بێەم، “تەنیا داریش…” یەکمین کارە لەێ شێوەوە ک فرە قەرزدار چیروک و بازیگەر حرفەیی نیە و بێ‌چیروکیش نیە. لوکەیشنێ لە ناوچەێ چلەێ گیەڵان بۊ ک لە بار کوچگین بۊن و بەڕۊ و زەۊ و زار ئڕام ئڵاجەۊ بۊن، یانێ هەرسێانێ ئامیتەێ یەک بۊن. نزیکەێ ساڵێ سناریوەگەێ زەمان برد و وەڕێیەو بردنیش بیس ڕوژ.
– پیەک هەزەو یەی فیلم‌نامەی دیاری و یەی رەوایەت دیاری نیین، یا تەنیا لە ئێ فیلمە لەێوا پێش چینە؟
من رەوایەت بەشێگ لە ئەدەبیات دۊنم و فرەیش سووڕم ک نەهیلم سینمام تۊش باسەیل ناسینمایی باێ.
– تۊەنین فرەتر شییەو بکەین گ مژار ئێ فیلمە چوەس یا لانکەم ئاماژە وە چ ناوەڕووکێگ دێرێد؟
ژیان ئاێم نەپێچێ ک وە ژێر دەم ئڕا کەس نیەچود، ئەوەیش لە کوومەڵگاێ بۊچگ روستاییگ.
– کار کردن وەل نابازیگەر چۊنە، گەنی و خاسیەیل چوەن؟
هۊچ گەنیێگ نەێرێ و پڕە لە خاسی، بازیگەر یانێ نەمایش داین و رەفتاڕەیل درووکانی، م ئەر بازیگەر داشتووم باێەسە وەخت فرەێ ئڕاێ بنەم ک نواێ بازی‌کردنێ بگرم، گواێ نابازیگەر وەخت نەم ک دەرۊنێ کەشف بکەم و وەل سناریوەو هەماهەنگێ بکەم.
– لە راس ئاماژەی رەنگینێگ کردین، لە ئێ فیلمە تۊەنسین وە ئێ بەرە بڕەسین و ئەو جوور گ تواین پێش بچین؟
خوەشترین کار ئێ فیلمە کار وەل نابازیگەر ئەوەیش وە شێوەێ دەری سات (فی‌البداهە) کار کردن بۊ.
– نە ناو فیلمەیلدان بۊن ژینگە چەنێگ نەخش دێرێد؟ فرەتر هەزەو لوکەیشنەیل شاری هەین یا دەیشت لە شار؟
گیچەڵێ وەل شار یا سرووشت و رووستا نەێرم لە هەر کوورە بوو فیلم سازم.
– لە ناو فیلمەیلێ گ تا ئێسە سازینە، فرەتر تواین وەرەو زەینیەت مرۆڤەگان بچین، یا وەرەو ژیانێیان؟ یانێ تواین ئەو چشتە گ ئیمە نیەۊنیم وەپیمان نیشان بێیەین، یا ئەو چشتە گ هەس زتەو بکەین ئەڕای وەردەنگ، وە تایبەت لە فیلمەیل داستانی لەوای هەر ئێ فیلمە گ پەسای گەپ لە سەرێ دەیمن.
ژیان دەرۊنێیان.
– وە چ شێوەیگ ئێ کارە کەین، بوود کەمێگ ئێ پرووسە شییەو بکەین.
فکر بکەم پاولوف دەرۊنناس ئۊشێ کەسێ ک خەمینە، دەسەزرانی نیشێ، یانێ خەمین‌بۊن بوودە مدوو یەگ دەسەزرانی بنیشێ، ئمجا ئەر کەسێ باێ دەسەزرانی بنیشێ ئەو هەست خەمین‌بۊنە لە دەرۊنێ قومیەێ، یانێ زوان لەش ئاێم رێیگە ئڕا زوان و ژیان دەرۊن ئاێم. فکر بکەم پاشخوان پرسێیارەگە دام و لە یە فرەتر نیەتۊەنم وازراوێ بکەم.
– ئیسفای بزووکێگ بۊ. ئێسە چەنێگ پایوەن وە موەلف بۊن هەین لە ناو سینما؟
کارگەردان ئەر قرارە خوەێ نەود خاستر یەسە بچوودە شوون کار ترەک، ئەیجنت کەسان ترەک‌بۊن، سینما لێ نیەکەفێدەو.
– ئەڕای سازین ئێ فیلمە ئایا ئەو جوور گ بایەس پشتەگری کردنە، گیر و گرفتەیل چوە بۊە؟
ئێرنگە دی لە ئێران پۊلێگ ئڕا کار هنەری نیە و لە بارەێ ئێ فیلمیشە گشتێ لە گیرفان فیلمساز بۊە. گیر و گرفتیش فرەس و خاستر یەسە گەپێان نێیەیمن.
– جیا لە گیچەڵەیل فەرهەنگی و تایبەتی، زانیم گ لە شار گیەڵان، هەر لەوای گشت شارەیل وڵات خوەمان بەستەر و ئمکانات خاسێگ نییە ئەڕای فیلم سازین، لە ئێ باوەتە کار فرە دژوارێگ داشتینە. ئەگەر لە باوەت ساختاری هەڵکەفتەیلێگ بۊە و ئازمانێ کردنیە بۊشن، هاتێ بەرپرسێگ لە ناکاو کلک لە گووش دەرهاوردۊد.
سێیان فیلم لە گیەڵان سازیمە و دژواری فرەیش داشتیمنە ک لەێرە لێیان چەوپووشی کەم. پەخش فیلم شای ماران لە شەبەکەێ مستەند بۊە باێس یەگ مووزەی عەرووسەک و کوودەک لە تەێران بەشێگ وە مووزەێان وە ناو شای ماران ئزافەو بکەن و میرات فەرهەنگی کرماشانیش فیلمەگە کردنە بەشێ لە پەروەندەێگ ئڕا سەبت ئێ رەسمە وە ناو کرماشان لە ئێران، لە حاڵێ ک فرە شارەیل لە ئێران ئدعاێ خاوەنایەتی ئێ ئستوورە داشتن. یە گشتێ وە خاتر فیلم 10 دەقەیی شای ماران بۊ، خوەدان تۊەنین لەێ بارەو تاقی بکەین، بنملیش لە سەر یەوە ک ئسپانسر نێیاشت، تیزرەگەێ فەرەتر لە 100 هەزار جار لە مەجازی ڤیوو بۊە و سەدان کەس پەێجوورێ لە من بۊنە.
– سە یە نیشان دەێد کارێ گ جنابت پەسای کەین چەنێگ گرنگە، ئێسە لە باوەڕ جنابت، بۊن میدیایل سەربەخوەی چەنێگ تۊەنێد دەسمیەت بەێدن وە کاردان؟
هەبۊن ئەتمسفر کوردی لە مەجازی هاتە دەسمێەتم، لازمە بۊشم: مناڵەیل کورد لە کرماشان و ئیلام و لەکسان تەنیا سەرمایەێ راسگانیین ک من دۊنم.
– دیاریە ئەڕای فرە کەس چێژبەخشە نووڕستن وە فیلم کوردی. ئێسە کەێ تۊەنیم فیلم «تەنیا دارێگ بۊم وە سەر یاڵەوە» بۊنیم؟
دۊای یەگ ئدیت بوود و دەنگێ بنریەێ و رەنگێ دۊزەو بوود و… هڵاێە دو سێ مانگ.
– لە باوەڕ جنابت لە کرماشان دەرەقەت سازین فیلم دریژ داستانی چەنێگە؟ چۊن دیاریە گ بەرجەوەنی فرەیگ تواێد و لە راس کار دژوارێگە، وە ئەمزار و ئەسباو فرەیگ هەوەجە هەس. ئایا دەسەڵاتێ دیریم؟
سینماێ کەم‌بوودجە(لەو باجت) لە گشت جەهان هەسە و لە ئێرانیش هەسە گواێ هەر ئێ لەوباجتیشە خوەێ پۊل فرەێ باێسێە، پۊلدارەیل کرماشان لاوە لە هنەر و فەرهەنگ نیەکەن و منیش هەلوورک وە دار گۊژەو نیەوەسم و لە لاێگیشەو ناهمێدیش نییم.
– ئەڕای بانان هەمیش سووژە و سناریو ئەڕای فیلم سازین دیرین؟ بەرنامەی جنابت لە ئێ باوەتە چوەس؟
ئارێ دێرم، چەن مژار لە سینماێ مستەنەد دێرم ک چەن ساڵ تاقی‌کردمە و ئامادەێ سازینن، سناریویگیش دێرم ک ئەر دەسماێە بوو وەێ زۊ سازمەێ.
– دیاریە لە باوەتی بەرجەوەنی ئەڕای کارەیلدان هەوەجە وە ئسپانسر هەس، لە ئێ باوەتە چ پیلانێگ دیرین، کەسەیلێ گ توان ئسپانسر بوون چۊ تۊەنن پەیوەندی بگرن؟
سینما چۊ ئەدەبیات نیە ک وە ژاژ کەمێگیشەو بتۊەنی کتاوێ چاپ بکەی یا کتاو بسێنی و سەفەر بکەی و وەخت ئازاد ئڕا نۊساین وە دەس باری، سینما نیاز وە پۊل فرەیگ دێرێ. کەسانێ توان لەێرە سەرمایەگۆزاری بکەن چ وە ناو ئسپانسر یا وە عنوان پرودیوسر(تهیەکنندە) وەل ئادرس ئیمەیل یا ئادرس ئینستا** یا … تۊەنیم پەێوەندی داشتۊمن.
– ئەگەر ئجازە بەین چەنان پرسیار تایبەتیش بپرسم، سادق سامرەیی ئایا خوەی هەزەو مەکتەب تایبەتێگ زانێد لە ناو سینما، ئایا بەرەی فکری یا کارگەردان تایبەتێگ هەس گ لە بان جەهان زەینی و هونەری جنابت کارێگەری داشتۊد؟
مەکتەبەگان ئڕام وەرچەو بگرن، گواێ خوەم دارالووسێیان نەکردمە. لە ئایزنشتاین خوەشم تێ ک لە ستۊنەیل مەکتەب مونتاژ رووسی بۊە وەلێ نە لە هۊرد و هراش ئەو مەکتەبە، یە ئڕای نموونە وەتم. لە گوداریش خوەشم تێ یا ئەلکساندر ئاستراک و وتار دۊربین-پێنۊس ئڕام جاڵبە. وە هەر حاڵ ئیمە ئمڕوو لە پاش گەورایل سینما ژیەیمن و ئەوانەیشەم کارگەری خوەیان داشتنە ک من ناوێان نیەتیەرم و ناو ئێ دوان سێانە هاوردم ک کەمتر کارگەری لە ئێرنگەێ من دێرن.
– فرە کەس لە مەردم، سینما وە هالیوود ناسن، هەرسەی زانیم دەسەڵات و دەرەقەت فرەیگیش دێرن و ئەڵبەت فیلمەیل خاسیش دێرن، ئەمان سینمای ژاپون، سینمای رووژهەڵات و رووژاوای ئرووپا، لە رووسیە تا فەرانسە و هەر ئێ جوور سینمای سەربەخوەی ئامریکا، فرەتر ئەڕای وەردەنگ تایبەتی سینما چێژبەخشە تا عامەی مەردم، مدووێ لە باوەڕ ئۊە چوەس؟
سینما لە رووژ پێابۊنێەو ناوکێ وەل خەڵەتاننا بۊە و هەرگزیش دەسێ لە قەو سینماوە نیەود، یە لە “ژورژ ملی‌یس” تا وە ئمڕوو بەردەوامە. گواێ هنەرمەندەیلیش بێکار نەوسان و هنەر سینما لە فیلم-خەڵەتنە جیاوە کردن. دی هەر کەس ها وە شوون بەرنامەێ خوەێەو.
– ئەگەر چەنان فیلم بتواین ناو بارین گ لەلێیان هەز بردینە یا لە ناو زەیندان مەنێیە، چ فیلمەیلێگن، و مدوو ئێ هەڵویژاننە چوەس؟
ئاگراندیسمان، رەزمناو پوتمکین، گۆزەران زندەگی، ئنجیل بە رەوایەت مەتا، داستان توکیو، لانسلو دو لاک، کارەگان ترەنس مالیک، کریستیەن مونجیو، کیم کی-دووک و …، یەکم جار تاریفێان شنەفتمە و چێمە وەرەو پێان و لە شوونێ لە تێانا گەردیمە و خوەشم هاتێیە.
– فیلمەیل خوەشێگن، منیش وە تایبەت هەزەو کارەیل مالیکم. ئێسە سادق سامرەیی ئەڕای بانان چالاکی هونەری خوەی لە ناو سینمای جەهان چ ئامانج سەرەکیێگ لە بێز چەو گرتێیە؟
تا بۊنیم چە بوود. فرە مەوڵ بەڕنامەریزی نییم، مەوڵ دەری‌سات فکر کردن و کارکردنم، ئەڵبەت بێ‌بەڕنامەیش نییم، هامە ئێ ناوا.
– هێوای سەربەرزی دێرم ئەڕای جنابت و فرە سپاس ئەڕای ئێ دەرفەتەگە گ داینە من و وەردەنگەیل بەڕێز دەنگ ئازادی، ئەگەر قسیەی یا ئاماژەیگ مەنێیە لە پەرتخ ئێ گەپ گووڕە هامە خزمەتدان.
سپاس لە لیدان ک زامەت ئێ وەتووێژە کیشاین.
—————————
انتشار در هفته نامه صدای آزادی