جەنگەڵ ئەلفبێ، ئامووزش و هەزبردن / فردەوس هاشمی
کوومە شێعر مناڵانەی جەنگەڵ ئەلفبێ کارێگ لە سومەیەی فەلاحی چاپ کریای ساڵ ١٤٠٠ لە چاپەمەنی باشوورە. ئێ کوومە شێعرە یەکێگە لە کارەیل فرە وەنرخ ک نموونەیلێگ لە بەهێزیەیلێ لە ئێ نۊسمانە شیەو بوون.
شێعر تۊەنێ کاریگەری سەرنج ڕاکیشێگ ئەڕای وە هۊر سپاردن نۊسمانەیل و مژارەیل جووراجوور داشتوو، وە ئێ مدووە هەمیشە ئەڕای ئامووزش وە مناڵەگان لەلێ کەڵک گیریاێە.
لە ئەورە ک ئێ کتاوە ئەڕای ئامووزش ئەلفبەێ کوردی وە مناڵەگانە، شاعر کاریگەرترین ژانر، یانێ شێعر ئەڕای ئێ ئامانجە هەڵوژانێە.
هەڵبەت وە باوڕ نۊسەرەیل خاون ئەندیشە جوور ماتسویی، کەسەیلێ ک وەگەرد کتاو مناڵەگانەو سەر و کار دێرن دەوێ هۊرێان بوو کتاو وەرلە ئامووزشی بۊن هەوەجە وە تایبەتمەندیەیلێگ دێرێ ک سەرگەرم وەردەنگەو بکەن و وەردەنگ ک مناڵە لەلێ هەز بوەێ.
مووسیقایی بۊن و ئیماژەگان رەنگین و خیاڵی لە تایبەتمەندیەیل ئێ کوومە شێعرنە ک نیەهێلن مناڵەگان لە خوەنینێان شەکەت بوون.
مناڵ هەنای شێعرێگ خوەنێ یاگەر ئەژنەوێ هاوکات وەگەرد هەزبردن، واتا و مانای شێعرەگانیش فێرەو بوو و سپارێدانە زەێن خوەێ.
شێعرەگان وە زوان سادە و لە نووڕگەی مناڵانەوە هەڵوەسیانە و یە پەیوەنی گرتن مناڵ وەگەردێانا ئاسان کردێە و مناڵ تۊەنێ وەگەرد وشەگان ئێ شێعرەیلەو هاوزات پنداری بکەێ و هەست بکەێ خوەێ پەسای ئێ شێعرەیلە ئۊشێ و یە نیشانەی هێز هونەرمەندانەی شاعرە.
بابەتەگان ئێ کوومە شێعرە شێعرەیلێگن ک پەیوەنی وەگەرد ناو کتاوەگەوا دێرن، ئێ کتاوە ک ناوێ “جەنگەڵ ئەلفبێ”ـە فرە لە شێعرەگانێ لەبوار گیانەوەرەیلێگن ک لە جەنگەڵ یاگەر دارسان ژیەن.
وە باوڕ ژاک شار پانترو، هێمان هەم ئیماژەیل جووراجوور سرۆشت، مەبەست و بابەت سەرەکی شیعرەگانە و هێمان وەردەنگەیل شێعر لە ئلمانەیل سرۆشتی هەز فرەیگ بەن.
یە خوەێ یەکێگە لە بەهێزیەیل شێعر سومەیەی فەلاحی، ک لە سرۆشت و ئلمانەیل سرۆشتی کەڵک گردێە ک وەگەرد ڕووح و هەست لەتیف و ناسک مناڵەگانەو هاوتایی دێرێ.
یەکێ ترەک لە تاکتیکەیل شاعرانە ک لە ئێ کوومە شێعرە پڕدیاریە، ئستفادە لە گیاندارزانین یا personification بۊە. لە دنیای مناڵەگان گشت چشت تۊەنێ گیان داشتوو و جوور خوەێان ڕێ بکەن، بگیرن، بخەنن، قسیە بکەن و… ک سومەیەی فەلاحی وە هونەرمەندی تەمام تۊەنستێە لە ئێ تایبەتمەندیە کەڵک بگرێ.
هە لێوا شێعرەگان ئێ کتاوە درێژ نیین و یە خوەێ یەکێگە لە گرنگترین تایبەتمەندیەیل یەی شێعر مناڵ، ک تاقەت مناڵ لە بێز چەو گردێە.
شاعر وە شێوەی کوڵوڕ و هونەرمەندانە یەی فەزای ئامووزشی پڕ لە سەرگەرمی و ڕەنگینی ئەڕای مناڵەگان درس کردێە تا هەز بردن و بازی وەگەرد ئەلف و بەێ زوان داڵگیێان ئامیتەوا بکەێ و هەست شرین بۊن زوان داڵگی هەم وەپێان بێەێ.
انتشار در هفته نامه صدای آزادی / شماره 610 / مرداد ماه 1400