ئاێه‌م راسییانه / جه‌لیل ئاهه‌نگه‌رنژاد
به یاد کریم کریمپور، پژوهشگر فرهنگ کوردی کلهری
دنیا لاپه‌ڕه‌ێ شه‌تره‌نجێگه‌و ئاێه‌مه‌ێل، هه‌ر کام تۊیه‌نن یه‌کێگ له میه‌رێه‌گان شه‌تره‌نج بوون. له بازی رامێاری و دۊز و ده‌له‌سه؛ یاگه‌ر له شه‌ڕ سزانن ڕیشێ کولتوور و ده‌س وه یه‌ک که‌ردن ئه‌ول دژ و دژمنا؛ یاگه‌ر له نه‌زانسه تێشێ دان له ڕیشێ خوه‌ێ. یا له یانه گرینگ‌تر بووده چریکێگ ئڕاێ هۊره‌و کردن وه کولتوورێ گ له ناوێ ڕیشێ گرتێیه.چریکێگێ ک له جی چه‌ک، قه‌ڵه‌م ها ده‌سێیه‌و
له نزیک سه‌د ساڵه‌ێ گ له شوونێ هاتیمنه، رۊ چرکن سیاسه‌ت و رامێاری، هه‌ر جاره وه‌ره‌و بڕێاره‌یل ئتنیکییه‌و بۊیه و تا ئه‌وره گ تۊیه‌نسنه، ده‌روه‌چه‌یل ئتنیکی به‌سانه. ئڕا؟ ئڕا یه گ سه‌رکه‌یل ده‌وڵه‌تی تواسنه ئێ نیشتمانه یه‌ێ ده‌سه‌و بوو. ئڕا یه‌ێ ده‌س؟ ئڕا یه گ وه بێ مدوو و گیچه‌ڵ، بتۊیه‌نن ده‌سڵاتداری بکه‌ن. له‌ێ ناوه فره چشته‌یل قوربانی بۊیه. یه‌کێگ له گرینگترین قوربانییه‌یل، وه داخه‌و کولتووره‌یلێگن ک له سه‌رکیه‌نییه‌یل ئێ خاکه ڕێیا داگرتنه و هزاره‌یل فره‌ێگه هانه قوڵ‌دان و فره که‌س له تییه‌نێه‌گان تێراو کردنه.
له ناو ئێ بازییه‌یل ناشیرنه، چمانێگ ئاێه‌م فره‌زانێگ نه‌ۊیه گ بۊشی یانه‌یشه میرات گران ئێ مروڤه‌نه ک له کیس چێنێان، دلیمه‌ێ گه‌وراێگه. فره له عام مروڤیش نیه‌پرسن و که‌فنه‌و شوون هه‌ر که تواس وه‌ره‌و هه‌ر جیێگ بوه‌ێده‌ێان. له ئێ دووخه‌سه ک کار ئاێامه‌یل ده‌یشته‌ێ کولتوور فره گیچه‌ڵداره‌و بوو. باێه‌س ساڵه‌هاێ ساڵ کۊیه بکه‌نن تاگه‌ر ڕێ وه‌ره‌و نوا چێن خه‌ڵک وه ئه‌غد گامێگ واز بکه‌ن.
له وه‌ێ چۊنه رووژێارێگ، هه‌وه‌جه‌ێ کولتوور که‌فێده‌و ئاێه‌مه‌یل فره زانێ گ گیان و دین و ماڵ و مینێان له ئێ ڕێیه بنه‌ن و له کنار ژیان ڕه‌ێ بوون و هه‌ر چێ گ داشتوون، بووده په‌س نه‌زری سه‌ر فه‌رهه‌نگ کورداێه‌تی یا هه‌ر زوان و کولتوور تره‌ک.
وه داخه‌و له ناوچه‌ێ کرماشان ساڵه‌هاێ ساڵه ئاسیمیلاسیوون ده‌س له قه‌و خه‌ڵکه‌و نه‌کردێه و مله‌جه‌ڕگی ئیدئۆلۆژییش چنگ تره‌ک ناسه‌و بانێ تاگه‌ر فره له میراتییه‌یل گرانمان له کیس بچوود و بۊمنه پیته‌خه‌ێ ده‌م هه‌ر چی وه‌ده‌رد نه‌خواردێیه.
ئه‌مانێک وه ڕاس هه‌ر ئه‌و ئاێه‌م ڕاسییانه‌یله ک سه‌ربازه‌یل کولتوور کورده‌واریین، له کرماشان به‌ێداخ گرتنه‌سه ده‌سه‌و و هه‌ر کام له‌شکه‌ر یه‌ێ نه‌فه‌ره‌ێگن ئڕاێ تۊچانن نخشه‌یل له یه‌ک‌دانمان. یه‌کێک له‌ێ ئاێه‌م ڕاسییانه‌یله«که‌ریم که‌ریمپووڕ»ه ک هه‌رسه‌ێ له‌شێ له ناو له‌شه‌یل ژیان نییه، ئه‌مانێگ، ناو و هۊرێ تا بانان دۊر و دریژ ئێ کولتوور عمردریژه وه راسی و خاسی مینێد.
ئه‌گراێ کولتوور له وینه‌ێ یه‌ێ پازڵ بوود، یاگراێ له وینه‌ێ په‌ڕه‌ێ شه‌تره‌نج، تێکووشه‌ره‌یل کولتووری به‌شێگ له پازڵ یا میه‌رێیک له میه‌رێیه‌گان شه‌تره‌نجن ک هه‌ر کامێان وه درسی و دۊزی له شوون خوه‌یان نیشن. سه‌ربازه‌گان هانه‌و نواتره‌ک. بڕیگ تا کوتێک له ڕێیه‌گه تیه‌ن و کوشیه‌ن و چنه شوون کار و ژێان ته‌نیایی خوه‌ێان. هه‌ر ئه‌و چۊنه ک فره له جوانه‌یل، تیه‌ن تا کار کولتووری بکه‌ن و له وه‌سه‌ته‌یل ڕێ تیه‌نه‌و خوه‌ێان ک پیاێ ئێ ڕێیه نیین و چن… بڕێگ چۊنه چنه‌و نوا ک تۊیه‌نن بوونه وه‌زیر و بازی ژێر و زه‌وه‌رد بکه‌ن و بووه‌نه‌و و شاواز سه‌ربه‌رزی و پیرووزی بکیشن. له وێنه‌ێ ئه‌وانه گ گیان و دین و ماڵ و مینێان ئڕاێ ئامانجه‌یلێان قوربانی که‌ن!
فره که‌من ئاێامه‌یلێ گ له شوون خوه‌ێان نیشن!. که‌ریمپووڕیش وه ڕاس له شوون خوه‌ێ نیشتۊد. شوونێ گ باێه‌س کاره‌یل خاسێگ بکردیاتاد. زینێ کردن مه‌ته‌ڵه‌یل، ئه‌فسانه‌یل، ده‌س ئه‌و بان دان ئڕاێ «فه‌رهنگ نۊسان» و فره کاره‌یلێ ک تۊیه‌نس بخه‌ێده‌و هۊر نه‌سڵه‌یل نووتره‌ک گ باێه‌س له بان ئێ شوونه‌ڕێیه‌یله کار بکریه‌ێد و ڕێیه‌گان پاکوت بوون تاگه‌ر بوونه «گه‌وره‌ڕێ» ئڕاێ ڕه‌وه‌نه‌یل بانان. هه‌ر وه‌ێ بوونه‌و ناو که‌ریم که‌ریمپووڕ له ناو ناوچه‌ێ که‌ڵهۆر و کرماشان باێه‌س بمینێد و ماێه‌ێ سه‌ربه‌رزی بوود.
ئێرنگه که‌متره‌ک له یه‌ێ ساڵه له کووچ دۊاێین «ماموستا که‌ریم» چێیه. خاسه ڕخنه‌گرانه وه بڕێگ له کاره‌گانێیش بنووڕیم و خاون قه‌ڵه‌مه‌یل بنیشنه ڕخنه‌گه‌ری له سه‌ر کاره‌یل و کتاوه‌یل ئی ئاێه‌م‌ڕاسییانه‌‌ی کولتوور کوردییه و وه پرسێاره‌یلێگ وه‌ێ چۊنه جواو بێریه‌ێد: نه‌مر که‌ریمپووڕ له هه‌ر حه‌وزه‌ێ له کولتوور کوردی سه‌ر کیشا. ئایا کاره‌گانێ و شوون‌ده‌سه‌یلێ ک خسه‌و ده‌یشت و بڵاوه‌و بۊن، له متۆده‌یل علمی ده‌سمیه‌ت گرتۊن یاگراێ له سه‌ر هه‌ست و زه‌وق چۊده شوون ئێ چۊنه کاره‌یلێگ؟
ئایا له «خوه‌رهڵات»، خوه‌رێگ هڵاتێه؟ ئایا وشه‌یل نووێگ ک وه ده‌سکرد خوه‌ێ هاتنه‌سه دی، له فیلتره‌یل زوانناسی ڕه‌ێ بۊنه؟ و سه‌دان پرسێار تره‌ک ک باه‌ێه‌س ئڕاێ تێکوشه‌ره‌یل زوان و کولتوور کوردی رووژناوا بوون. یه بووده په‌ێ شروو فره خاسێگ ئڕاێ ناسانن گه‌ورایلمان وه ده‌یشته‌ێ گه‌وراێ کورده‌واری؛کاری ک له هۊرمانه‌و نه‌بایه‌س بچوو. جواو ئێ پرسێاره‌یله هه‌ر چگه بوود، باێه‌س بزانیمن ک که‌ریمپووڕ سه‌رباز شه‌تره‌نج فه‌رهه‌نگی‌مان بۊ که تا ئاخر خه‌ت چێیه‌و نوا و بۊیه وه‌زیر. تاگه‌ر ناوێ ئڕامان بووده ماێه‌ێ شانازی.