حه‌سه‌ن هه‌یاس گوورانی‌چڕ ناسیاێ خانه‌قینی: کاره‌یل خاس هونه‌ری مه‌رز شکنن و وڵات وه وڵات گه‌ردن
ئه‌شکان میری:
بێ گومان مووسیقی یه‌کێ له پاێه به‌رزترین به‌شه‌یل هه‌ر کولتوورێگه ک تۊه‌نێد ئایه‌مه‌یل وه یه‌که‌و نزیکه‌و بکه‌ێد و هاوڕێ یه‌ک بکه‌ێدن. هونه‌رمه‌ند له مه‌ژاره مووسیقی ده‌سه‌ڵات دار و به‌ێداخ هه‌ڵگر هۆنه‌رێگ وه دریژاێ دیرووک ئاێه‌مه ک تۊیه‌نسێه جێ خوه‌ێ له ناو هه‌ر نه‌ته‌وه و کولتوورێگ واز بکه‌ێد. له مووسیقی کوردی، هه‌مۊشه هونه‌رمه‌نده‌یلێ گ تۊه‌نسنه وه گه‌رد هونه‌رێان باێس په‌ێوه‌ندی مه‌ردم یه‌ێ ناوچه بوون، ناوێان وه خاسی له هۊر مه‌ردم مه‌ندێه‌و هونه‌ر و ده‌نگێان به‌شێ گ له ژیان مه‌ردم بۊیه.
«حه‌سه‌ن حه‌یاس» یه‌کێ له‌ێ هونه‌رمه‌نده‌یله‌سه گ له ده‌هه‌ێ 70ێ هه‌تاوی وه گه‌رد گوورانی «چه بیدی، چه کردی»، خوه‌ێ وه مه‌ردم کورد، وه تاێبه‌ت کرماشان و ئیلام ناسان. ئێ هونه‌رمه‌ند خانه‌قینیه، ک په‌ێوه‌ندیه‌یل زوانی و کولتووری فره‌ێ وه گه‌رد مه‌ردم ناوچه‌ێ کرماشان و ئیلام دێرێد، هه‌مۊشه ناوێ وه خاسی و گه‌وره‌ئی وه زوان ئی مه‌ردمه تێد و ئه‌راێان جێ گرێنگ و قورسێگ دێرێد. له ئێ شوماره له “صدای آزادی” گه‌رد ئی هونه‌رمه‌ند گه‌وره‌ی کورده وه‌ت و وێژێگ داشتیم ک ئۊیه وه‌رده‌نه‌گه‌یل عه‌زیزمان وه خوه‌نینێ داوه‌ت که‌یمن:
ئڕاێ سروو ئێ وه‌ت و وێژه خوه‌ش دێریمن گ له باره‌ێ خوه‌دان ئه‌ڕا وه‌رده‌نگه‌یلمان قسیه بکه‌ین
م «حه‌سه‌ن حه‌یاس»م. له ساڵ 1965 له شار خانه‌قین هڵه داڵگ بۊم و هه‌ر له‌و شاره گه‌وره بۊیمه و مه‌دره‌سه چیمه. بداێەتم ساڵ ١٩٨٦ -١٩٨٧ بی. وە گەرد مامۆستا ئسماعیل غوڵام گ ماڵەگەێ خوەێ تەخسیس کردۊد ئەڕا خزمەت مووسیقا و هونەر کوردی، ئیمە کوومه‌ڵه نەوجەوان بۊمن هەر شەو مامۆستا ئسماعیل تەمرین مەقامات و ئاهەنگ وە پیمان دێا.
مامۆستا ئسماعیل پەێمانگاێ هونەرەجوانەگان تەمام کردۊد. لە بەغداد پایتەخت عیراق ساڵ ١٩٧٦ زاینی، تاێبه‌تی چەلۆ بی. وەلی عود و ویالۆنیش ژەنیاد. من لە دۊیای ئەوە چیمە بەغداد و دوارە چێمە دەورەێ یاێ گردن مەقامات لە لاێ مامۆستا مۆحسن ئلقه‌یسی و له ساڵ 1986 له تلۊزن که‌رکووک ده‌س کردمه گوورانی وه‌تن و له ساڵ 1990 یه‌کم ئاڵبومم وه ناو «چه کردی» به‌ڵاو بی.
جیا له مووسیقی، له ساڵ 2004 بۊیمه ئه‌ندام ده‌سه‌ێ نۊسه‌ره‌یل مانگنامه‌ێ خانه‌قین و گۆڤار “ورێزا” و له ساڵ 2005 بیمه وه‌ڕێ وه‌ر ڕووژنامه‌ێ “بانان” ک له خانه‌قین چاپ و به‌ڵاو بی.
ئیوه چه‌ن ساله له مژار هونه‌ر و مووسیقا له خانه‌قین کار که‌ین، له ڕوانگه‌ێ ئیوه، هونه‌ر وه تاێبه‌ت مووسیقی له خانه‌قین چ جێگ دێرێد؟
ئاست مووسیقی لە شار خانەقین فەقیر بێ یانێ گروپێگ نەێاشتیمن ک بتۊه‌نیم نەوار زەبت بکەیمن و ئەگەر بتواسیایم گوورانی ێگ زەبت بکەیم، بایه‌د بیەیمنە دەیشت و ئەوە بی رۊ کردیایمنە شارەگان ترەک، خوەم یەکەم نەوارم وە عنوان (چە بۊ دی چەکردی) لە ساڵ ١٩٨٩ لە هەولێر زەبت کردم، خانەقین لە دۊیای شەهید بوین مامۆستا ئسماعیل غوڵام تا ئیسەیش مووسیقیێگ نەیریم ک پەێمانگا یا خود دانشگا تەمام کردۊد. تەمام ژەنیارەگانیش سەماعی هووکارە بینە. من لە ساڵ ٢٠١٠ هاتمە کرماشان لە ریگەێ شاکار مرادیان، ئیمان ئه‌حمدی ناسیم و لە ریگەی ئیمانیشەو مامۆستا وه‌حید کرماشانی ناسیم. مامۆستا وه‌حید مووسیقای زیاتر لە چوار گوورانی ئەڕام ساز کردێە و بدون مقابڵ زەبت و مکس و ماسترینگیان کردیە.
له گه‌ورائیل مووسیقا له خانه‌قین ئه‌ڕامان بۊشن. ده‌سه‌ڵات داره‌یل مووسیقا له خانه‌قین چ که‌سه‌یلێگ بۊنه؟
وه ڕاس خانەقین گوورانی بۊش گەورە داشتیە، وەلی وه‌داخه‌وه مووسیقی ئاکادیمی ک نۆت بنۊسێ و بخوەنی فرە که‌م داشتیە. خوداداد عەلی یەکێ لە گوورانی بۊشه‌ره‌یل وه ناو بانگ تەمام باشوور کوردستان بیە، لە دۊیای ئەو عەلی حوسەین وەندی ک یەک نەوار داشتیە ئەویش لەروژهەڵات کوردستان زەبتی کردیە، دۊیای ئەو مامۆستا خەلیل وەندی ک ماموسای دانشگای سوران له مژار ئەدەب، حەمە نقارەیش بۊیە، ئمجا دۊیای ئەوانە ئازاد خانەقینی و من و موته‌سه‌م خانەقینی و ئه‌حمد هەیاس و عادل موحه‌مه‌د بیمنە ک لە دۊیاێ ئیمەیش کوومه‌ڵه‌ێ ترەک لە نەوجوانەیل هاتنەسە وەرەو ک فرەن و ئەگەر حساویان بکەیم زیاد لە ٢٥ گوورانی بۊشن.
ئۊیه هه‌رچه‌ن له خانه‌قین و له شارێگ ئه‌و دیم سنووره‌گان ژیان که‌ین وه‌لێ له کرماشان وه خاسی ناسنه‌دان و وه ناوبانگین. ئڕاێ خوه‌دانیش، ئایا مووسیقی ئێ مه‌رزه‌یله شکانیه؟
تەمام کارەیل خاس و هونه‌ری له مووسیقی زان، شاعر، ادیب و نۊسه‌ر گشتێان تۊه‌نن مەرز بشکنن و وڵات وه وڵات بگەردن. من گوورانیێگ هندی شنەفتمە. شعرەگەی باس لە داستان شیرین و فەراد و رومیۆ و جولێت کەی، ئیە هوکار ئەوەسە ک داستان (شیرین و فەراد) داستان بێ وێنه‌یگه‌و و مەرز شکانیە، نموونەێ ئێ به‌شه له گوورانی و مووسیقییش فرەس.
سه‌باره‌ت له مووسیقاێ باشوور کوردستان ئه‌ڕامان گه‌پ بیێه‌ن، وه ڕاێ ئۊیه مووسیقی و هونه‌ر وه‌ره‌و نووا چیه؟
وه داخه‌وه نه! وە ڕاێ من زوان و زاراوە فره‌تر وە یەکەو پەیوەسمان کەید تا مووسیقا، ئیمڕو باشوور کوردسان فره‌تر شوون گیر و تەقلید کەن له مووسیقی فارسی و تورکی. هێمان حکومەت مەشغووڵ شەڕ داعش و کۆرۆنا و قەیران داراییە و کەمتر بایەخ وە هونەر و ئەدەب داس. بێ گومان هەر بواریگ پشتگیری نەێاشت لاواز و زەعیف بوو.
شوون گیره‌یل مووسیقی له ناو کرماشان و ئیلام چاوه‌ڕێ کۆنسرت ئۊیه له‌ێ شاره‌یله‌نه. ئایا خه‌وه‌ر خوه‌شێگ ئه‌ڕایان دێرین؟
سەبارەت کۆنسرت لە رۆژهەڵات، بەڵی قەرار بی کۆنسرتیگ وە کرماشان بگریم کاک عەلی ئەحمەدی تەمام کارەگانی تەواو کردۊد وەلی وه داخه‌و من تۊش نەخۆشی دڵ هاتم و نه‌تۊنستم بام. ئیسە شکور ئەڕا خودا خاسم و چەوەڕی کەیم ئەێ پەتاێ کۆرۆنا تەمام بوود. ئیشالا لە کرماشان و ئیلام و سەرپێڵ کۆنسرت دامه‌رزنیم.
ئه‌ڕا وه‌ت و وێژ گه‌ردمان ده‌س خوه‌شی که‌یم له جنابدان