گه‌پ ئاخر ئاو / ئه‌شکان میری
ئیه تۊه‌نێد تیتر ڕووژنامه‌یل ئێران له‌ساڵ 1420 بوود. گه‌پ داێن بێ خه‌ێر دی به‌سه! ئیمه هایمنه لۊتکه‌ێ دیرووک. ئاخرین قسه‌یل کارناسایل ژینگه ئیجووره دیاره ده‌ێد ئێران ئه‌ڕا بیس تا سی ساڵ تر دی ئاو نه‌ێرێد. ئاو نه‌یاشتن یانێ ژیان کردنیش بێ ماناس. ئیمه دی قه‌رزدار ئاوی نیمن، ئیمه وه‌رشکست ئاویمن. تا ساڵ 1420 هه‌تاوی، ئه‌گه‌ر ئه‌نازه‌ێ کوومه‌ڵگا وه فره‌تر له 100 ملیون بڕه‌سێد،
ئه‌ڕا هه‌ر نه‌فه‌ر ته‌نیا که‌متر له هه‌زار متر له موکه‌عه‌ب ئاو دێریم، یانێ تا ئه‌و وه‌خته باێس بنیشیمن و تماشاێ شه‌ڕ ئاوی پارێزگه‌یل ناوڕاس ئێران له سه‌ر ئاو بکه‌یمن. ئاکام سه‌ره‌نجه‌یل بنکه‌ێ تاقی کاریه‌یل مه‌جلس (مرکز پژوهش های مجلس) دیار ده‌ێد،
تا ساڵ 1420 گۆڵه گۆڵه‌ێ ناوڕاس ئێران وه مدووی چا ئاوه‌یل فره، نیشن و دی نه کشت و کاڵ، وه نه ژیان تۊه‌نیم له ناوێان بکه‌یمن. گیان و ماڵ ئاێه‌مه‌یل ئی وڵاته ها له مه‌ترسی، هه‌ر ئه‌وجووره ک ئی وه‌تاره گه‌رد تیتر خه‌ێاڵی ساڵ 1420 ده‌س وه پێ کرێاس، له ناو خێاوان ڕێ کردنیش ته‌نیا وه مدووی هشک بۊن و بێ ئاوی زه‌ۊ تۊه‌نێد گیان هه‌ر که‌سێگ بخه‌ێده‌و مه‌ترسی.
ئه‌گه‌ر ئیمڕوو وه هۊر نه‌ۊمن و کارێگ نه‌که‌یمن بایه‌د له بانان، ده‌س له فره‌ێگ له هه‌ڵه خه‌رجیه‌یل ئاوی خوه‌مان بکیشیم. هه‌ناێ ڕووژێگ ک ئه‌ڕا هه‌ر که‌س ته‌نیا که‌متر له هه‌زار متر له موکه‌عه‌ب ئاو داشتۊمن وه مدوو ئیه ک دی ئاوێگ ئه‌ڕا پاڵشت و ته‌میس کردن نیه، دی که‌س نیه‌تۊنێد وه ئاسایی شێر ئاو واز بکه‌ێد و لێوانێگ ئاو بخوه‌ێد! دی ناو کۊچه‌و حه‌سار شووردن جێ خوه‌ێ دێرێد.
هه‌ناێ ئاو جیره به‌نه‌ی بوود، دیکیه‌یل و ئاویه‌یل فره‌ێگ چووڵ بوون، کووچ وه‌ره‌و شار فره‌و بوود و له شوونێ گه‌نه‌کاری و بێکاری و هه‌زاران گێچه‌ڵ کوومه‌ڵگایی گه‌رد خوه‌ێ تیه‌رێد.
وه بێ گومان ئه‌و چشته ک ئه‌ره‌سه‌ێ وڵات ئێران له بوار ئاو ته‌نگ که‌ێد، سامان فره شپرز ئاوه‌یل ژێر زه‌یۊه، ک له ساڵه‌یل ویه‌رده گه‌رد ته‌مام هاز، له گیان بێ نز زه‌یۊ هه‌ڵچووڕێاس. کاروه‌ده‌سه‌یل بێ فکر، له‌ی ساڵه‌یله وه بێ کووم، جه‌واز چا ئاوه‌یل قۊل دان و فره که‌سیش له‌ی ناوه بێ جه‌واز چا ئاو فره‌ێگ که‌نین، ک گیان ته‌مام ئی خاکه مژیه.
له‌ی مدووه دی ئاوێگ له ناو زه‌یۊ نیه‌مینێد ک بتوایم ته‌نیا ئه‌ڕا خواردن نه جفتیاری، له لێ بکیشیم. مژین فره‌تر له حه‌د ئاو له ناو زه‌یۊ،
داکه‌فتن و چووڵ بۊن خاک (فرونشست خاک) وه عه‌مه‌ڵ تیه‌رێده ک دی ماڵ سازین و خێاوان سازینیش له بان ئی خاک بێ هازه ماناێ نه‌ێرێد.
یه‌کی له ڕێ حه‌له‌یل ئه‌ڕا نووا گیری له‌ی به‌رد گه‌ورا، کونترۆڵ کردن ئه‌نازه‌ێ خه‌لکه، ک نه‌بایه‌د فره‌تر له حه‌د توانای ئاویی و ژینگه‌ئی ئێران بوود.
وه ڕاس، هاز ئاوی ئیمه هه‌ر ئیه‌سه ک ئیسه دێریم دۊنیمن، ئه‌گه‌ر ئه‌نازه‌ێ خه‌لک فره‌تره‌و بوود، به‌ش که‌مترێ له ئاو گیرمان که‌فێد. له نووڕگه‌ێ تر، له ئقلیم ئیمه هه‌مۊشه نزیک له 250 میلیمتر واران دێریم. له‌ی باوه‌ته، ته‌نیا ڕێ حه‌ڵێگ ک ئه‌رامان مینێد ئه‌وه‌سه هووشمان وه ئه‌نازه‌ێ خه‌لک وڵاتمان بوود.
ڕێ تر ئه‌وه‌سه، نووڕگه‌ێ ته‌مام خه‌لک بایه‌د بگووڕێد! مه‌ردم دی نه‌بایه‌د هۊر بکه‌ن ک ته‌مام کاره‌یل بایه‌د وزاره‌ت نیروو یا کاروه‌ده‌س ئاو ئه‌ڕامان بکه‌ن.
هه‌ر که‌س له هه‌ر جێ ک هه‌س بایه‌د هۊر بکه‌ێد ک کاره‌گانێ له سه‌ر ته‌مام که‌سه‌یل کوومه‌ڵگا کارگه‌ره و تۊه‌نێد ئه‌ڕاێان فره گرێنگ بوود. وه ڕێ بردن ئاو و چاودێری ئاو، کارێگه ک بایه‌د ته‌مام مه‌ردم و هازه‌یل ئجرایی و کاروه‌ده‌سه‌یل ئه‌ڕاێ هه‌وڵ بیه‌ن. ئیمه نیه‌تۊنیمن له کوومه‌ڵگاێ ژیان بکه‌یمن وه‌لێ هۊچ نه‌که‌یمن و چه‌وه‌ڕێ بۊمن که‌سێ تر ته‌مام گێچه‌ڵه‌یلمان ڕێک بخه‌ێد. وزاره‌ت جفتیاری، نیروو، و مه‌ردم سێ به‌ش گرێنگ پارێزان ئاو له هه‌ر وڵاتێگه ک ئی سێ به‌شه وه ته‌نیا نیه‌تۊنن کارێگ له وه‌ر بوه‌ن.
گرێنگ ترین به‌ش ئه‌ڕا پارێزان و چاودێری ئاو، وه بێ گومان به‌ش جفتیاریه ک ته‌نیا گه‌رد مودڕن کردن ڕه‌وشته‌یل جفتیاری تۊه‌نیمن پارێزه‌ر خاسێ گ ئه‌ڕا ئاو بۊمن.
وه هه‌ڵه و ئشتبا تا ئێره‌نگه فره‌ێگ له کاروه‌ده‌سه‌یل هۊر کردیان ک بایه‌د ته‌مام هه‌وه‌جه‌یل جفتیاری و غه‌زایی خوه‌مان له ناو وڵات خوه‌مان جواو به‌یمن وه‌لێ ئێره‌نگ دیار بۊه ک ئی باوه‌ڕه له بنه‌ڕه‌تا هه‌ڵه‌س و ئیمه نیه‌تۊه‌نیم له وڵاتێگ ک فره‌ترێ هشکه و ئاو له ناوێ ته‌نیا ئه‌ڕا خواردن و ئاویاری به‌ش فره که‌مێ له زه‌یۊه‌یل جفتیاری وه‌کار تیه‌ید، ته‌مام غه‌زاێ خوه‌مان عه‌مه‌ڵ باریمن.
نه‌بایه‌د فشارێگ فره‌تر له حه‌د کشت و کاڵ له سه‌ر ئاو و خاک باریمن ک ئاکامێ نه‌وده بێ ئاوی و له کیس چیێن خاک. خاستر ئه‌وه‌سه ک په‌یوه‌ندیمان گه‌رد دونیا خاسه‌و بکه‌یمن ک بتۊه‌نیم هه‌وه‌جه‌ێ غه‌زایی خوه‌مان گه‌رد راسیه‌گان ئاو و خاکی وڵاتمان جواو به‌یمن.
هه‌ر ئه‌وجووره ک گه‌پ درێا، ئه‌نازه‌ێ مه‌ردم و خه‌لک بایه‌د چه‌نه هاز سروشتی و توانای ژینگه کونترول بکریه‌ێد.
سیاسه‌ت پاڵپشتی وه کشت و کاڵ ئه‌ڕا سه‌ر که‌فتن ئابووری (توسعه اقتصادی)، سیاسه‌ت هه‌ڵه و کێشه دارێگه ک نیه‌تۊنێد ئاکامێ خاستر له ئێره‌نگێ وڵاتمان داشتۊد. ئیمه بایه‌د بتۊه‌نیم غه‌زا و خوراک وه ئه‌نازه ئه‌ڕا مه‌ردم جوور بکه‌یم وه‌لی ئیه وه ماناێ ئه‌وه نیه ک ئیمه بایه‌د ته‌مام غه‌زا له وڵات خوه‌مان کاڵ بکه‌یمن.
له ناو ئێران، فره چشت ته‌نیا و بێ حساو کردن به‌شه‌یل تر ئابووری و کوومه‌ڵگایی کار له سه‌رێ بوود، وه‌لێ ئاو به‌شێگه ک بایه‌د ته‌مام به‌شه‌یل ئابووری، کوومه‌ڵگایی، سیاسی و کولتووری له ناوێ ده‌س داشتۊن. ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ته‌تیل نه‌تۊه‌نن ئی به‌شه‌یه‌له گه‌رد یه‌کا ڕێک بخه‌ن، ئاکام تیه‌ریک و بێ ده‌روه‌چێ ها له ڕومان.
وه‌خت گله‌ێ نیه، ئه‌گه‌ر زۊتر وه هۊر ئاو و پارێزان ئاو نه‌ۊمن، له خیاوان ڕێ کردنیش ئه‌ڕامان بووده ئه‌زره‌ت.