نەوڕووژ،رژتارەی گشت بۊنەوەرەیلە! / مازیار نەزەربەیگی
هەر ساڵ گ وەرەو نەوڕووژ چیمن، هەستێگ جۊلەجۊل تیەێد و لووایلوو ئێ رووژەیلە لە دەرۊنمان چۊزە دەێد، هەرسەی ژیانمانیش پڕ لە گیر و گرفتە و هاتێ رووژگار خوەشێگ نێیاشتۊمن، ئەمان هێمان تۊەنیم ئەو هەستە لە دەرۊن خوەمان بۊنیم گ دڵخوەشی دەێدە پیمان گ پسای وەرەو نەوڕووژمانگ ووەرز وەهار چیمن.
مدوو ئێ هەڵکەفتە جیا لە نوستاڵژی یا هووکارە بۊنێگ مێژوویی، لە دەرۊن خوەمانا رێداگرێد. ئەگەر باوەڕ داشتۊمن سەرچەوەی گشت چشت ژینگەس و ئیمەیش بەشێگ لە ژینگەیم، سە ئەڕاماندیاریە هەنای ژینگە وەرەو چۊزەدان و سەرهەڵدان چوود، سروشت ئیمەیش وەلێیا هاوڕێ بوود و لە دەرۊن خوەمان، وەل یەکە وە یەکەی ئەندامەیل لەش خوەمانا، چیمنە پێشواز ئێ پێشهاتە.
سە نەوڕووژ تەنیا تایبەت وە کەش و کۊە و گوڵ و گیا نیە، تایبەت وە دارەگان و زەۊزارەگان نییە،رژتارە و خاسمای گشت بۊنەوەرەیلێگە گ لە بان زەۊ ژیەن. وە مدوو یە تۊەنیم بۊشیم، راسگانی‌ترین رووژەیل ئەڕای جەژن گرتن و خوەشی کردن هەر لە ئێ رووژەیلەسە، و دیاریە ئڕا بڕێگ وەل ئێ جەژنە هاوڕێ نیێن، چۊن یانە وەل دەرۊن و خاکەڕای مرۆڤ، دژمەنن!.
چۊن وەل خوەشی راسگانی مرۆڤ، دژمەنن، چۊن خوەشێیان نیەتێد مرۆڤ هەڵگەردێدەو وە بنەمای هەبۊنی خوەی، چۊن خوەشێیان نیەتێد کەس لە ئازادی و خوەشکامی مرۆڤایەتی بڕەسێدەو، سە وە هەر شێوەی گ بتۊەنن نوای گرن، دروو دەن، بوونە تیەرن؛ هزاران ساڵە پسای ئێ کارە کەن، ئەمان ئاکامێ چوە بۊە؟ هێمان گ هێمانە مەردم بێ هۊچ دەسەڵاتێگ لە دەرۊن خوەیان چنە پێشواز نەوڕووژ، و ئەگەر دەرفەتێگ بۊننەو، دڵنگ رەنگامە کەنە وەر، ئاگر کەنەو، دەس یەک گرن و لە دەورێ هەڵپەڕگە کەن.
کوردەیل هزاران ساڵە وە سەربەرزی میراتدار ئێ ئائینەنە، هزاران ساڵە وەل ژینگەیا تێکەڵ بۊنە، شێوەی ژیانێیان، مێژووێیان، دەسەڵاتداریان، مرۆڤایەتیان، نووڕیمنە هەر شوونێگ لەلێیان، تۊەنیم ئێ پێشهاتە بۊنیم.
لە هەرجی گ بتۊەنن، ئاگرێگ کەنەو و لە دەورێ هەڵپەڕگە کەن، بێ یەگ کارێگ وە کەسێگ داشتوون، وەل یەکا خوەشی کەن تا وە ژینگە بۊشن، هێمانیش هایم وەل یەکا، هەرسەی لە ئێ ناوێنە، فەرهەنگەیل و ئائینەیلێگ هاتێیە گ مەردم وەرەو دژایەتی وەل ژینگەیا بردێیە، ئەمان هێمان زۆرم مەردم هۊر کردنەسە دووسی خوەیان وەل ژینگەیا.
مرۆڤ زانا، خوەی جیا لە ژینگە نیەزانێد. خوەی وە خاوەن ژینگە نیەزانێد. تەنیا بوودە هاویار ژینگە. بوودە رەفیقێ. بوودە بەشێگ لەلێ. سە هۊر کەێدەو پێ. ئەو کەسەیلیشە گ ئێ کارە نیەکەن و خسار رەسنن وە ژینگە. یا لە جیێ گ نەبایەس ئاگر کەنەو. دارەگان بڕن. پاکوت گوڵ و گیاگان کەن.
مدووێ یەسە گ لە ناو گووشێیان خوەنیاس گشت چشت هالە خزمەت ئۊە، چۊن تو لە تۊەم ئایەمی و نرخد لە بۊنەوەرەیل ترەک ها بانتر! دیاریە هەنای ئێ نووڕگە لە ناو مێژگ کەسێگ جی خوەی بکەێدەو. دی رێز ژێردەس خوەی نیەگرێد. هەست کەێد هەرچێ گ هالە بان زەۊ هاتێیە تا وە یەۊ گ ئافراندەێ تایبەتێگە خزمەت بکەن، سە هەرچێ بکەفێدە وەر دەسێیا داوڕێد و لە کیس دەێد.
نەوڕووژ ئەڕای گشت بۊنەوەرەیل هاتێیە، و تەنیا وە مدوو جەژن گرتنیش نییە، هاتێیە تا وەپیمان بۊشێد، هەر ساڵ دەرفەت یە دیرید گ وەرەو نوویی بچید، گیاند، لەشد، زەینیەتد، دەرۊند، هەرچێ گ دیرید، تۊەنێد نووەو بوود و ئێ نووەو بۊنە تۊەنێد لە خوراک خاس باێد، لە دڵنگ خاس باێد، لە گەردین و سەفەر باێد.
ئەمان تەنیا فیزیک و لەش ئیمە نییە گ بایەس نووەو بوود. مێژگ و فکر ئیمەیش بایەس نووەو بوود. یەی مدوو سەرەکی گ کۊنەپارێزەیل وەل نەوڕووژ دژایەتی کەن هەریەسە، چۊن چرچ یە هالە دڵێیان گ نەگوای فکر و زەین مەردم وەرەو نووخوازی بچوود و ئەو وەختە کاسە و کۊزەیێیان کووەو بوود و دی وە کار کەس نیەتێد. سە کووشن تا هەنای هاز دێرن لە گووش مەردم بخوەنن گ ئێ جەژنە ئەڕای ئۊە نییە، جەژنێ گ هزاران ساڵ هەر بۊە و پێشینەی لە گشت ئائینەیل ها بانتر.
ئەمان ئەڕای یەگ بتۊەنیم وە فکر و زەینیەت نوو بڕەسیم، هەوەجە دیریم وە تێکووشین فرەترێگ لە ناو ئێ رێیە، و ئێ تێکووشینە هاتێ وەپیمان بۊشێد گ بایەس دەس لە بڕێگ کار هیز بێیەیم و دەس وەپێ بۊمن ئەڕای بڕێگ کار نوو. ئەڕای نموونە ئەگەر تا ئێسە لە باوەتی کتاو خوەنین خەمسەرد بۊمنە، لە ساڵ نوو بکوشیم لانکەم، هەر مانگ یەی کتاو نوو بخوەنیم، یەی کتاو گ بتۊەنێد زەینیەت نووێگ بەێدە پیمان. لانکەم بکووشیم، لە دەسکردەیل هونەری کەڵگ بگریم، تۊەنێد ئەدەبیات بوود، تۊەنێد مووسیقا بوود، تۊەنێد تیاتر و سینەما بوود.
ئەڕای نموونە هەر رووژ گووش بەیمنە دەنگ مووسیقای نوو و چێژبەخش، یا لانکەم هەر هەفتە یەی فیلم نوو لە سینەمای جەهان بۊنیمن. هەرسەی هۊچ مرۆڤێگ وە یەی رووژ و دو رووژ وەرەو نوویی نیەچوود، زەمان بەێد. ئەمان ئەگەر فرە نە، یەی ساڵ ئێ بەرنامە داشتۊمن، تۊەنیم ئەڕای ساڵ ترەک، دەسکەفتێ بۊنیم. تۊەنیم بۊنیم چەنێگ هارام‌تریم، چەنێگ دەرەقەت شیکاری زەین ئیمە چێیەسەو بان، چەنێگ تۊەنیم گەن و خاس لە یەک دپیەکەو بکەیم، و هەر یە تۊەنێد تا ئاستێگ، یەی هاڵ خوەش ئەڕامان بسازێد.
هەرسەی هەمیش زانیم، لە ناو نیشتمانێگ ژیەیم گ نووڕیمنە هەلای، دۊزەمەگان و گیچەڵەگانێ دەم داچەقاننە و پسای وەرەو پیمان تیەن. ئەمان لانکەم تۊەنیم بەشێگ لە ئێ شەڕە گ ملمان گرتێیە، لە خوەمان دۊرەو بکەیم، لانکەم وەر چەومان رووژناترەو بوود و هاتێ بتۊەنیم لە شوون دەرفەت و ئاکام خاسێگ بچیمن.
هەنای نووڕیمنە راوهاتەیل مێژوویی و ئستوورەیی نەوڕووژ، هەمیشە گەپ لە یە دەن،«رووژنای» دەرەقەت یە دێرێد گ بتۊەنێد «تیەریکی» سەرکوت بکەێد. وە مەرج یەگ گشت بۊنەوەرەیل رۊ زەۊ دەسمیەتێ بێیەن. سە ئێ هەڵکەفتە سەربەخوەی نییە، ئەگەر سەربەخوەی بۊاتاد، یەی جار ئەڕای هەمیشە پێشهات و گشت ریشەڕەها بۊمن، ئەمان هەنای نووڕیمنە چۊنیەتی و سیکڵێ گ ژینگە دێرێد.
رەسیمنەو گ هەر ساڵ لە ئیمە تواێد بکووشیم و دەسمیەتێ بەیمن. چمان هەر ساڵ خەێدە هۊرمان گ بایەس وەرەو نوویی بچیمن. هەرساڵ تێدە پێشوازمان و دەسمان گرێد و وەل خوەیا بەێدەمانە کەش و کۊەیل، و لە ئەورەسە گ تۊەنیم بڕەسیمنەو، جەهانێ گ لە تووێ ژیەیم، چوە لە چوەس، سەرەتای لە کوو بۊە، پەرتخێ وەرەو کام لا چوود!
ئاماژەی گرنگێ گ هەس یەسە، ئائین نەوڕووژ نەبایەس بوودە یەی شێوەی دواژە و کۊەنەپارێز، یانێ ئائینێ گ خوەی هاتێیە بوودە مدوو نووخوازی ئیمە، کارێگ بکەێد گ ئیمە لە ناو یەی بڕ کار مەژبووری گیر بایمن! ئەڕای نموونە یەگ بایەس وەرجە ساڵ نوو، ماڵەگە بگۊەڕنیم، گشت نووەو بکەیم، یا هەنای بوودە ساڵ نوو، بایەس گران‌ترین خوراکەیل بسێنیم تا وەل مێمانەگە هاوماڵی بکەیم، «ئەگەر ئەۊ پستە سەنێیە، من بایەس بایم هندی بسێنم، ئەۊ ئەگەر سەد میلیون داسە موبڵ، من بایەس سەد و پەنجا بێیەم!»، ئێ چەو لە یەک بڕینە خوەی یەی فەرهەنگ دو لایەنەس گ ئێکەش وە نەوڕووژ زیای بۊە.
دروسە گ مرۆڤەیل تۊەنن بنووڕنە ژیان یەک، بنووڕنە کارەیل و دەسکردەیل یەک، یای بگرن، وەرەو نوا بچن، ئەمان یەگ بتوان ئێ شێوە بکەنە یەی ئاڵا و یەی نەخوەشی گەوراگ گشت ژیانێیان بگرێدە وەر، تۊەنێد خسار بڕەسنێدە پێیان.
دروسە لە دریژەی مێژوو، مەردم لە نەوڕووژمانگ دڵنگ نوو کردنەسە وەر، دەسێگ کیشانەسە رۊ چۊزمان خوەیان و ماڵێیان، مێمانداری کردنە. خوراکێگ نانەسەو بان، ئەمان وە ئێ شێوە نەۊە گ کابرا بچوود قەرت بکەێد یا وامێگ بسێنێد تا بتۊەنێد کیلووێگ پستە بارێدە ماڵ تا رۊ هاوساگەێ کەمەو بکەێد! هەر ئەو چشتە گ داشتنە، کەم تا فرە، وەل یەکا خواردنەسەێ.
هەرسەی پیەک ئێ کارەیلە تەنیا بەش نووەو کردن چۊزمان ژیانە، گرنگ‌تر لە ئێ چشتەیلە، نووەو کردن دەرۊن و زەینیەت خوەمانە؛ گ ئەگەر زەین نووێگ داشتۊمن، دی وە مدوو هاوماڵی کردنەیل بێ وەلیفەت یەی بڕ کار پێش نیەوەیم. تەنیا وە مدوو هارامشت و خاسی ژیان خوەمان، پێش چیمن؛ ئەگەر دڵنگ نووێگ سینیم، ئەگەر خوراک خاسێگ نەیمنەو بان، ئەگەر ئەسباو نووێگ تیەریمنە ماڵ، ئەڕای هەز بردن خوەمانە، ئەڕای یەگ مێمانێ گ تیەێد رەهەت بوود. خوەشێ بوود.
چەن سات وەل یەکا بۊمن و لە ئەو چەن ساتە هەز بووەیم. نە یەگ چەو یەک دەرباریم. نە یەگ دویست میلیون بەیمنە موبڵێ گ گشت چووە و رەق. کەسیش زات نیەکەێد بنیشێدە بانێیان!ئەگەر هاوماڵی کەیم.
بیلیم لە سەر چشتەیل خاس و وەنەرخێگ بوود، لە سەر زانستی بوود، لە سەر کتاوەیلێ بوو گ خوەنیمنە. ئەمان ئێسە فرە لە جەنگ و مەرافەیلێ گ دۊنیم، وە مدو چەو لە یەک بڕین و هاوماڵی کردن هەر لە ناو نەوڕووژ هەڵکەفێد، یا هەر ئەو جوورە گ وەرجە یە وەتم، فرە لە خسارەیلێ گ وە ژینگە رەسنیم، هەر لە نەوڕووژ هەڵکەفێد.
مدوو سەرەکی یەسە لە ناوەڕووک ئێ ئائینە وە دروسی نەڕەسیمنەسەو، مدووێ یەسە گ ئائینەیل ترەک هاتنە و تێکەڵ بۊنە وەل نەوڕووژا، مدووێ یەسە گ لە نیشتمانەیل کۊەنەپارێز هەمیشە سەرکوت ئێ ئائینە کردنە و هەر چشتێ گ سەرکوت بوود، دیاریە گ وەرە وەرە چڵ چەفتەو بوود!
ئەو دیرووکە گ لە نەوڕووژ هەس، هەنای شییەو بوود، هەنای لە وەر چەومان وا بوود، ئیمە تەتیەیمنە یەی بڕ دەسکرد مرۆڤایەتی گ فرە کەس ئەڕای کووشینە تا وە ئیمە بڕەسێد، چۊن ئەوانیش لە هەر بەرە لە مێژوو، رەسینەسەو گ مرۆڤ هەمیشە وەل شەڕا دەس وە یەخەس، مرۆڤ ناوکێ وەل شەڕا بڕیاس. نە تەنیا مرۆڤ، ناوک گشت جەهان ئیمە!
سە بایەس هەمیشە ئێ دەێر مێژوویی پڕ بایەخە لە وەر چەومان بوود. بایەس هەرایهەر بنووڕیمنە پێیا. وەنە لە هۊرمان چوود گ لە شوون چوە هاتیمنە و پسای چوە کەیم.
ئێسە ئەرک ئیمەس هۊر بکەیمەو ناوەڕووک هەقەتی نەوڕووژ. و ئێ هۊر کردنە فرەتر لە یەگ هەوەجە وە پۊل داشتوود، هەوەجە وە دروس فکر کردن دێرێد. هەرسەی دیاریە پۊل لە ناو ژیان ئیمە وە تایبەت لە ئێ سەردەمە، فرە گرنگە، ئەمان تەنانەت هەر خود شێوەی پۊل دەرهاوردن و پۊل خەرج کردنیش هەوەجە وە فکر دروس دێرێدن.
ئەگەر فکرەگە نەود، سەر لەلیمان شێوێد، هەر لە ناو ئێ کارەساتە گ ئمڕوو گیر هاتیمنە، مینیەیم، تەنانەت ئەڕای پۊل دەرهاوردن هەر دەس و پا کوتیم، ئەوقەرەیشە دەرنیەتیەریم گ بتوایم بژیەیم، دی دەرفەتێگ ئەڕای خەرج کردنێ نیەۊنیمنەو.
ئەگەر ساتێگ بنیشیم و وەل خوەمانا فکرەو بکەیم، رەسیمنە ئێ پرسیارە گ «لە راس پسای چوە کەیم؟»، پرسیارێ گ هاتێ بتۊەنیم ئەڕای ساڵ نوو فرەتر لە بانێ هۊردەو بۊمن، فرەتر وەپێ فکرەو بکەیمن، پرسیارێ گ تۊەنێد بنەوای پرسیار و پێشهاتەیل ترەک بوود.
پرسیارێ گ دەسمیەت دەێد، سیستمەیل فکری گ هەن بناسیم، وەپیمان دەسمیەت دەێد گ وە هاسانی نەکەفیمنە قەپ سیستمەیل رامیاری و دەسەڵاتداری، دەسمیەت دەێد تا تۊش شەڕ نایمن.
سە ئەگەر دروس فکر بکەیم، تۊەنیم دەسمیەت یەک بێیەیم ئەڕای ژیان خاستر. هەرکە لە هەر جی هەس، بکووشیم ئەڕای ساڵ نوو، زەینیەت و فکر نووێگ داشتۊمن، دەس لە یەخەی یەی بڕ فکر و باوەڕ کۊەنە گ پسای خسار وەپیمان رەسنن وێڵ بکەیم.
بکووشیم لە جەهان خوەمان خاستر بڕەسیمنەو، لە هەرچێ گ وەل ئیمەیا پەیوەندی دێرێد؛ئەڵبەت دۊاخر یە بایەس بۊشم گ زەینەتنوو یا سازین جەهان نوو وە مانای یە نییە گ هەرچێ داشتیمنە فڕە بێیەیم، نە، بەڵکم وە ئێ ماناسە گ وە شێوەی نوو بچیمنە پێشوازێیان، ئەگەر وە کار تیەن، دەسێگ بسایمنە ملێیانا و وە شێوەی نوو لەلێیان کەڵگ بگریم.
ئەگەر وە کار نیەتیەن لە ناو ژیان خوەمان لاوەیمێیان. نووەو بۊنیانێ لە رۊ ئاگایی و زانیاری ئمڕووژین بچیمنە پێشواز هەڵکەفتەگان، یانێ چفت بۊن وەل جەهان ئمڕوو، یانێ وە دەس هاوردن یەی نووڕگەی نوو گ نیشاندەر رێ نووێگە، یەی نووڕگەی نوو گ بتۊەنێد دەسمیەت خوەمان و کوومەڵگای گ لە تووێ ژیەیم بێیەێد، بتۊەنێد وەر چەومان وا بکەێد، رووژنایی ژیانمان فرەوە بکەێد، و ئەگەر چشتەیلێگ هەس گ نوای نووەو بۊن ئیمە گرێد، هەر لە بناخەوە بگۊەڕنیمان، یە ناوەڕووک هەقەتی نەوڕووژە.