خسارەیل خەمسەردی کوومەڵایەتی مازیار نەزەربەیگی
لە وەختێگەو گ مرۆڤ ژیان کوومەڵایەتی هەڵویژان، وەرە وەرە یای گرت گ ژیان کوومەڵایەتی جیا لە گیچەڵەیل ژیان تایبەتی، یەی بڕ گیچەڵ تایبەت وە ژیان کوومەڵایەتییش دێرێد گ بایەس هۊرێ وە ئەوانەیشە بوودنە. ئێ گیچەڵەیلە وە مدوو یەسە گ گشت مرۆڤەگان لەوای یەک فکر نیەکەن و یەی ئامانج دیاری نەیرن، سە هاتێ هەر کامێیان بتوان رێ و باوەڕ خوەیان پێش بووەن، گ ئەگەر ئێ رێ و باوەڕە زێز وە یەک بوون، کوومەڵگا تۊش شەڕ تێد و لە یەک داچەکیەید.
سە یەکم کارێ گ مرۆڤ کوومەڵایەتی کرد یە بۊ گ ئەڕای کوومەڵگای خوەیان یەی بڕ داتەک بنەن و ئێکەش هۊرێیان وە ئێ داتەکەیلە بوودنە و هەنای بۊنن کەسێگ پەسای لە ئێ داتەکەیلە کەفێدە لا، وە شێوەیلێ گ هەر لە ناو ئەو داتەکەیلە دیاری بۊە، نوای ئەو کەسە بگرن. ئەڵبەت لە بەرەیل سەرەتایی ژیان کوومەڵایەتی وە مدوو یەگ ژیان مرۆڤەیل سادە و رۊت بۊە، داتەکەیل فرەیگ نێیاشتنە، ئەمان هەمیش هۊرێیان هەر وە ئەو داتەکەیلە بۊە و کوومەڵگای خوەیان پارێزاننە.
ئەڕای نموونە لە نەتەوەیل سەرەتایی ئافریقایی «هامار» یەی داتەک داشتنە (گ ئەڵبەت هێمانیش هەس) وە ئێ شێوە گ ئەگەر یەی کوڕ بتۊەنێد وە لۊەت، چوار جار لە بان لەش یەی مانگا بپەڕێدەو و هۊچ وەپێ ناید، تۊەنێد بچوودە خوازمەنی دۊەتێگ، ئەمان ئەگەر نەتۊەنێد، سۊر گ نیەکێد هۊچ هاتێ لە ئەو وڵاتە بکەفن لە لیشێ. دیاریە گ ئێ داتەکەیل سەرەتاییە فرە سادە بۊە و هاتێ ئەڕای ئێمڕوو ئیمەیش فرە ئەڵاجەۊ بوود. ئەمان ئەگەر بنووڕیمنە مکانیسمێ رەسیمنەو گ یە یەی شێوە بۊە تا دیاری بوود گ ئایا ئەو کوڕە هاز یە دێرێد گ هۊر بکێدەو بنەماڵەی خوەی یا نە، چەنێگ ئەڕای ئێ کارە سوڕ و گورجە! و ئەگەر لە ئێ ئازموونە سەربڵێن بایدەو دەیشت تۊەنێد بچوودە خوازمەنی دۊەتێگ و ئێکەش بوودنە بەرپرس ژیان خوەی. ئێ داتەکە وەل شێوەی ژیان ئەو مەردمە لە ئەو سەردەمە پەیوەندی داشتێیە، یانێ ئەوسا شێوەیل ترەک وە کارێیان ناتێیە، پیای چێەسە شکار و ئەڕای ژن و مناڵ خوەی خواردەمەنی هاوردێیە، بایەس هاز ئێ کارە بێیاشتاد، بایەس لە لایەن فیزیکی و چالاکی دەرەقەت بێیاشتاد، وەنە هەم خوەی لە ورسێ مرد و هەم ژن و مناڵەگێ، سە وە شێوەی یەی داتەک دەرهاتێیە.
لە دنیای ئێمڕوویش شێوەیلێ گ ئەڕای داتەکەیلمان دیریم هەر لێوا بایەس بوود، بایەس وەل ژیان ئێمڕوو ئیمە پەیوەندی داشتوود، ئەگەر شێوەیل ژیان ئیمە گۊەڕیاس، دیاریە گ بایەس داتەکەیلێگ بانە رۊ کار گ وەل ئێ شێوەیلە پێش بچوود. ئێسە دی نیەود وە کوڕێگ بۊشیم ئەگەر چوار جار لە مانگایگ پەڕیدەو سە دی بایەس بچیدە خوازمەنی! بایەس لە رۊ ژیان ئێمڕوو داتەک ئەڕای ئێ کارە داشتۊمن. بایەس بزانیم دنیای ئێمڕوو هەوەجە وە چوە دێرێد و مرۆڤەگان چۊ بایەس پێش بچن گ گیچەڵێگ ئەڕای کەسێگ پێش نایدن، یانێ هەم ئازادی یە داشتوون گ وە خاسی بژیەن و هەم یەگ وە کوومەڵگای خوەیان خسار نەڕسنن.
هەنای ئێ داتەکەیلە وە شێوەی دۊزایدۊز و زانستی نریان، ئێکەش ئەرک مەردمە گ هۊر بکەنەو پێیان. ئەمان مەردم چۊ تۊەنن لە سەردەم ئیمە ئێ کارە بکەن، هەنای دۊنیمن هزاران داتەک هەس، و شێوەیل جیاواز و فرەیگ وە دی هاتێیە؟ دیاریە گ ئەڕای ئێ کارە یەی جەرخە لە مەردم بوونە نۊنەر و ئێ کارە گرنە مل، و تایبەتمەنی گرنگێ گ هەس یەسە ئێ جەرخە جیا لە مردم نیێن و نەبایەس بوون، هەر لە خود مەردمن گ هەڵویژیەن و تەنیا کارێیان یەسە هۊرێیان وە ئێ داتەکەیلە بوود، تەنانەت ئەڕای خوەیانیش، یانێ دی هۊچ کەس بانتر لە داتەکەگان نەیریم، ئەگەر داتەکێگیش بڕیار بوود بگۊەڕیەید هەم لەنوو مەردم دەسمیەت دەن و ئێ کارە کەن، سە مەردم هەمیشە بەشدارن، و ئەگەر چەن نەفەر هەڵویژنن وە مدوو یە نییە گ ئەوانە بوونە خان و مەردمیش بوونە ژێردەس، تەنیا وە مدوو بەش کردن کارەگەسە و یەگ گشت مەردم وە یەکەو نیەتۊەنن تەنیا بچنە شوون یەی کار، ئەوقەرە کوومەڵگا گەوراوە بۊە گ دی دەرفەتێگ ئەڕای ئێ کارە نییە سە بایەس کارەگان بەش کرد.
ئەمان وەداخەوە لە گشت کوومەڵگایل لێوا نییە، لە بڕێگ کوومەڵگایل ئەو جەرخە گ جیاوە بوون، خوەیان بانتر لە مەردم زانن و فکر کەن هەرچێ گ بۊشن درسە و مەردم بایەس ژێردەس بوون. ئێ نووڕگە بوودە مدوو ئافراندن یەی تایبەتمەنی ئەڕای مەردم وە ناوناس «خەمسەردی کوومەڵایەتی».
خەمسەردی کوومەڵایەتی یانێ یەگ مەردم لە ناو کارەیل کوومەڵگا بەشداری نەکەن، یا ئەگەر بەشداری کەن وە مەیل و خوازیار خوەیان نییە، هەر جی مەژبوور بوون ئێ کارە کەن، ئەمان ئەگەر دەس زوور نەود، تەک دەنە دۊا و کوومەڵگا چووڵ کەن و تەنیا هانە فکر ژیان تایبەتی خوەیان. ئێ تایبەتمەنیە خسار فرەیگ وە کوومەڵگا رەسنێد، و تۊەنیم بۊشیم گەنتەرین هەڵکەفتە گ تۊەنێد ئەڕای هەر کوومەڵگای پێش بایدن، یەگ مەردم لە رۊ مەیل و تاسەی خوەیان وەرەو کوومەڵگا نان و لەلێ بێزار بوون و فکر بکەن گشت کەس لێوانە و هەرکەس تەنیا ها فکر خوەی و بایەس تەنیا وە ئێ شێوە بژیەیم. لێواسە گ کوومەڵگا لە یەک داچەکیەید و دی لە کیس چوود؛ داتەکەگان ئەو جوور گ بایەس پێش نیەچن، چەرخەیل ئەو کوومەڵگا وە درسی گل نیەخوێد، پڕ لە دۊزەمەس، پڕ لە گەنەکاریە، هێمەنایەتی نەیرێد، هەرکە ها فکر خوەی، هەر جی گ دەس زوور هەس مەردم داتەکەگە پارێزنن، ئەمان هەنای دەس زوور نەود، هەرکار گ بتۊەنن کەن.
دەسکەفت ترەک گ خەمسەردی کوومەڵایەتی دێرێد یەسە گ مەردم لە نۊنەرەیل خوەیان جیاوە بوون، و هەنای ئێ جیایەتیە پێش تێد، ئەو نۊنەرەیلیشە کار خوەیان وە درسی پێش نیەوەن، چۊن هەوەجەیگ وە ئێ کارە نەیرن، هەنای دۊنن گ مەردم تەک دانەسە دۊا، ئەوانیش تەک دەنە دۊا و هەر ئەو جوورە گ خوەیان جیاوە کردنە، پێش چن. سە ئێ دو چشتە لەوای یەی دوالیتە وە یەک پەیوەندی دێرن، نۊنەرێ گ خوەی جیاوە کردێیە و مەردم ئەڕای گرنگ نییە بوودە مدوو وە دی هاتن مەردمێگ خەمسەرد، و مەردمێ گ تۊش خەمسەردی کوومەڵایەتی هاتنە بوونە مدوو ئافراندن نۊنەرەیل دوڕ گ خوەیان لە داتەک بانتر زانن و ئەرک خوەیان لە هۊرەو بەن. ئێ سیکڵە ئەوقەرە دریژە پەیا کێد گ یەکێگ لە ئێ دوانە درسەو بوون، یانێ سیستمێگ بایدە رۊ کار گ لانکەم یەکێگ لە ئێ دو بەشە درسەو بکێد.
هەنای مەردم پەروەردە بوون و لە داتەکەیل کوومەڵگای خوەیان ئاگا بوون، هەنای وەپێیان یای بێیەیم گ ژیان کوومەڵایەتی چوەسە، هەنای یای بگرن گ ئەگەر یەی داتەکێ نریاس وە مدوو ژیان خوەیانیش هەس، وە مدوو ژیان کەس و کار خوەیانیش هەس، هەنای بڕەسنەو گ بایەس بەرپرسایەتی داشتوون لە بەرایبەر ئێ داتەکەیلە، بەشداری بکەن لە هەڵویژانن ئێ داتەکەیلە، بایەس هەیتاهەیت خوازیار یە بوون گ ئێ داتەکەیلە وە درسی پێش بچن، بایەس نوای کەسەیلێگ بگرن گ توان خسار بڕەسنن وە کوومەڵگا، هەنای مەردم وە ئێ بەرە بڕەسن، کەسەیلێگ کەنە نۊنەر خوەیان گ لە ئێ کارە نموونە بوون، زانا بوون، دی هەر کەسێگ وە نۊنەر مەردم نیەود، و ئەو کەسیشە گ هەڵویژیەید چۊن پەروەردە بۊە دی خوەی لە مەردم جیاوە نیەکێد، تەنیا کارێ گ دریاسە پێ وە درسی پێش بێد و لەوای گشت مەردم بەشدار ژیان کوومەڵایەتیە و ئەڕای کوومەڵگای خوەی تێکووشد.
ئەمان ئەڕا یەی کوومەڵگا وە ئێ بەرە نیەڕەسێد هەم یەی پرسیار گرنگە گ بایەس لە بانێ هۊردەو بۊمن. مدووەیل سەرەکی ئێ گەپە هەڵگەردێدەو وە دو چشت، یەی چشت زەینیەت مێژوویە، یانێ ئەو چشتە گ مێژوو ئەڕای ئیمە ئافراندێیە، و مدوو دوێم خود داتەکەگانە.
زەینیەت مێژوویی لە وڵاتەیلێ گ بەرەیل فرەیگ داشتنە، تۊەنیم بۊشیم پەشێوە، لەبە هەڵکەفتەیل جوورایجوور داشتنە گ سەر لە مەردمێ شێویاس، یەی جار داتەک ئائینی بۊە، یەی جار داتەک تایبەتی بۊە، یەی جار یەی پاتشا وەتێیە لێوا بوود خاسە، ئیەکە هاتێیە وەتێیە نە ئەو جوور بوود خاسە! و مەردم دەسکەفت هەردوێیان دینە گ خاس نەۊە، لە نریان ئەو داتەکە بەشدار نەۊنە، وە زوور بۊە، بێ یەگ شییەو بوود ئەو داتەکەیلە نریانە، ئێکەش دۊاخر و ئاکام گشت پاتشایل تەنیا شەڕ بۊە و دۊزەمە، سە مەردم ئێ جوور وڵاتەیلێگ وەل داتەکەگانا پەیوەندی خاسێگ نەیرن؛ و هەنای داتەکەگانیش جوورێگ نەود گ وەل ژیان ئێمڕوو مەردم بخوەنێد، وەرە وەرە لەلێ جیاوە بوون، خوەیان دۊر گرن، و هەر ئەو جوور گ چەن جار ئاماژە کردم، وە مدوو دەس زوور پێش چێنە، نە لە رۊ مەیل و تاسە.
ئەڵبەت گ ئیمە نیەتۊەنیم بۊشیم گشت مەردم جوور یەکن، ئەمان هەنای نەوەد لە سەد مەردم وە دەس زوور هەوەجە داشتوون، دیارە گ ئەو کوومەڵگا تۊش شەڕ خەمسەردی کوومەڵایەتی هاتێیە، ئەمان ئەگەر نەوەد لە سەد مردم وە تاسە و مەیل خوەیان بچنە پیری داتەکەگان و بچنە پێشوازی چالاکی و کارەیل کوومەڵگای خوەیان، ئەو وەختە تۊەنیم بۊشیم یەی کوومەڵگای نۆرماڵ دیریمن.