شوون کار فه‌رهه‌نگی دیاریه / مازیار نه‌زه‌ربیگی
لە ئێ رووژەیله گ وەل مەرگ و نەخوەشی دەس و پەنجە نەرم کەیمن، یەکێگ لە چالاکەیل و نۊسەرەیل جمشت سەرەتایی کوردی کەڵهوڕی له کیس دایمن، جناب ئاقای کەریم کەریم‌پووڕ گ چەن کتاو لەوای خوەرهەڵات ئەڕای ئیمه هیشتنەسە جی.
دۊای ئێ هەڵکەفته لەوای هەمیشه تەنیا نۊسەرەیل و چالاکەیل کورد بۊن گ هۊر کردنەو هۊرمان ئاقای کەریم‌پووڕ، و ئەڵبەت له ئاست چەنان پێخام و ئێستووری، و یه گشت کارێگ بۊ گ دیمن و ئەڵبەت دەسەڵات نۊسەرەیل و چالاکەیلیش فرەتر لەیە نییه، ئەمان دیاریه گ وە ئێ شێوە نیەود ئەور جوور گ بایەس قێرزانی کرد له کەسەیلێ گ پێشکەشکار فەرهەنگی و ئەدەبی ئێ ناوچە بۊنەسە.
ئێ جوور کارەیلێگ فرەتر وە دەسمیەت زانستگا و بەرپرسەیل فەرهەنگی پێش چوود، چۊن هەم بەرجەوەنی ئەڕای ئێ کارە دێرن و هەم یەگ دەسەڵات ئێ کاره هاله ئێختیارێیان و تۊەنن کارەگە پێش بووەن.
ئێسه دو پرسیار پێش تێد، یەکم یەگ ئەڕا بایەس ئێ کاره کرد؟ و دوێم یەگ ئەڕا ئێ کارە نیەکەن؟جواو پرسیار یەکم لێوا شییەو بوود گ هەنای ئەڕای کەسەیلێ گ چالاک فەرهەنگی و ئەدەبی و هونەریێن هۊرمان گریمن و لەلێیان هۊرم کەیم، یا پەیکەر ئەڕایان تراشیم، یا خێیاوان و مێدان وە ناوێیان کەیمن، دیاری کەیم گ کار فەرهەنگی و ئەدەبی و هونەری گرنگه، و یه دیاری ترین و گرنگ ترین مدوو ئێ کارەسە.
ئێسه هاتێ یەی پرسیار تر لێره پێش باید گ کار فەرهەنگی و هونەری و ئەدەبی وە چ کارێگ تێد هەنای هزار گیر و گرفت ترەک هەس؟ بایەس جواو بەیمن گ پیەک ئێ گیچەڵەیله گ ئێمڕوو دیریم مدووێ هەریەسە، ئەو جوور گ بایەس کارەیل فەرهەنگی له لامانەو نرخدار نەۊنە، هەمیشه وە چەو یەی سەرخەڵەتانن نووڕستیمنەسە ئێ گەپە، فره لە مەردم کارەیل هونەری و ئەدەبی وە سەرخەڵەتانن زانن، فکر کەن تەنیا چشتێ گ گرنگە تەنیا دێیان و نانە، دی ئەودۊای هۊچ پەیوەندیێگ وەل ئێ دو چشته نەیرێد، له حاڵێ گ بنەوای گشت ژیان ئیمە له بان فەرهەنگ دامەزریاس و فەرهەنگ چشتێگ نییه بێجه هەر ئێ چالاکیەیل هونەری و ئەدەبیە گ نۊسەرەیل و چالاکەیل هانە شوونێ.
هەنای بنەوای یەی کار فەرهەنگی لە ناو یەی شار یا کوومەڵگایل نریەیدەو، وەرە وەرە لەوای یەی دار، شاخ و پەل وەشنێد و وەڵنگ و ئێکەش تا رەسێدە بەر، و بەر ئێ داره هەر ئەو کوومەڵگای ریک و پیکەگەس گ مەردم لەتێ وە خاسی و راسی ژییەن. سە بنەوای ئێ جوور کوومەڵگای له شوون کار فەرهەنگی تێده عەمەڵ. چۊن فەرهەنگ درس، فەرهەنگێ گ چۊزەدەر بوود، فەرهەنگ ئازا و پڕهاز تۊەنێد دەسمیەتدەر گشت ژیان ئیمە بوود، ژیان تایبەتی، ئابووری و کوومەڵایەتی. تەنانەت هەر ئێ کورونا گ تۊشێ هاتیمنه، ئەگەر فەرهەنگ درس و ئازایگ بێیاشتایم، لێوا وە یەک دروو نێیایم، لێوا لە یەک نەشاردیمنەوێ، نەوەتیم کوره یانە گشتێ درووه، نەوەتیم م کورونا نیەگرم چۊن ملم قەۊە، ئێ نەخوەشیه لێوا پەخشەو نەکردیم گ تەڕ و وشک وەل یەکا بسزن، گشت چشت گرانەو نەۊ، کەسەیلێگ هەڵویژیان گ عەقڵ و فام مودیریەت و بەرپرسایەتی داشتوون
ئەمان چۊن فەرهەنگمان کیشە دێرێد، ئێسه لێوا هەژار مەنیمنه و چەوەڕێ یەیمنە یەکێگ باید ریشەرەهامان بکێد. ئەمان جواو پرسیار دوێم گ ئەڕا زانستگا و بەرپرسەیل فەرهەنگی ئەو جوور گ بایەس ئێ کارە نیەکەن، تۊەنێد چەن مدوو داشتوود، یەگ ئەوانیش لەوای فره لە مەردم له جیەگای فەرهەنگ و هونەر ئاگادار نەون گ ئەگەر لێواسە ئەڕا بۊنەسە بەرپرس ئێ کاره؟ تۊەنن بچنه شوون کارەیل تر گ ئەڕایان گرنگه.
مدوو ترەک یەسە له ناوچەی کرماشان فەرهەنگ و هونەر دابەش کریاس وە فەرهەنگ و هونەر خودی و زێز وە خودی! ئێ مدووە یانێ ئاقای ئیکس چۊن وەل منا بۊە، ئیسه منیش دۊای چێنێ هام وەلێیا، ئەمان ئەگەر نەۊە، سە ئیسە ئیمەیش نیێمن. یا بایەس هونەر و فەرهەنگێ هەر ئەو جووره بوود گ من توام، ئەگەر ئێجووره نەود سه ئەڕای من گرنگ نییە و کار وەپێ نەیرم.
هەنای نووڕیمنه ئێ پرووسە فرەتر رەسیمنە یەی گەپ زێز وە عەقڵانیەت، فرەتر لە رۊ هەست و هاڵ و باوەڕەیلە گ پێش چوود نە کار زانستی و له رۊ زانیاری. ئەمان بایەس بزانیم گەپەیل فەرهەنگی و هونەری له ناو کوومەڵگا بایەس لە بان هێڵ زانیاری و زانستی بوود.
ئیمە یەکم بایەس فەرهەنگ و هونەر جوورێگ تاریف بکەیم گ گشت دەنگەیل و دیمەنەیل لە تووێ جییەو بگرن، یانێ تۊەنیم بۊشیم یەکم فەرهەنگێ گ بایەس بچیمنە شوونێ، چەن دەنگی و داشتن کوومەڵگای رەنگامەس، هەنای ئێ فەرهەنگە وە دەس هاوردیمن تۊەنیم وە بەرەیل ترەکیش بڕەسیم.
دوێم یەگ بنووڕیمنه دەسکەفت چالاکەیل و نۊسەرەیل و هونەرمەندەیل و بزانیم چ دەسکەفتێگ ئەڕای کوومەڵگا داشتنه. لە کرماشان هەر ئەو جووره گ زانیم فەرهەنگ و مێژوو کورد هزاران ساڵە نیشتەجیه و هەنای کەسەیلێگ پەسای ئەڕای ئێ فەرهەنگ و مێژووە کووشن، سە دیاریه گ پەسای خزمەت کەن وە فەرهەنگ ئێ ناوچە، چۊن ئێ مێژوو و فەرهەنگە بنەوای فکری مەردمه و مردم بێ ئێ بنەوا، شناسنامەی خوەیان لە کیس دەن و هەمیش دیاریه ئایەم بێ شناسنامە گومەشوون بوود.
سە بەرپرسەیل فەرهەنگی ناوچەی کرماشان وە جی یەگ لە شوون باوەڕ خوەیان بوون، بانە بان هێڵ زانستی و زانیاری و دەسمیەت بێیەن وە ئێ پرووسه گ کەفتسه رێ و یەکێگ لە ئێ دەسمیەتەیله تۊەنێد رێز گرتن له کەسەیلێگ لەوای جناب کەریم‌پووڕ بوود، هەرسەی باوەڕ دێرم ئێسه دی دێره و بایەس هەر لە ئەو رووژەیله گ زینێ بۊ وەپێ بڕەسیاتان و دەسەڵات فەرهەنگی ئەڕای جوور بکردان، ئەمان ئێسەیش لانکەم بوود هۊر بکەینەو کارەیلێ گ کردێیە. لانکەم ئۊە گ دەسەڵات دیرین هۊر بکەنەو شوون کار فەرهەنگی.